Auxilius und Vulgarius. Quellen und Forschungen zur Geschichte des Papstthums im Anfänge des zehnten Jahrhunderts
Ernst Dümmler
EUGENII UULGARII EPISTOLAE ET CARMINA
1. Ad Sergium papam eiusdem 139
2. Ad eundem uersus 140
3. Metrum pheregratium ad eundem 141
4. Ad eundem metrum saphicum 141
5. Ad eundem metrum parhemiacum 142
6. Epistolae superscriptio 142
7. Epistola ad eundem 143
8. Eiusdem ad Uitalem episcopum 145
9. Ad eundem uersus 146
10. Eiusdem ad Theodoram ... 146
11. Eiusdem ad Benedictum monachum 147
12. Metrum iambicum tetrametrum ad Petrum Salernae urbis episcopum 148
13. Boetii 148
14. Ad eundem (Leonem). Metrum anapesticum isosyllabum 149
15. Metrum asclepiadeum ad eundem 150
16. Metrum adonium ad eundem 150
17. Ad Atenolfum principem Beneuentanae urbis 150
18. Ad Iohannem leuitam 151
19. Ad Gregorium consulem 152
20. Ad Gregorium magistrum militum 152
21. Species comicae. Anacreunticum colophon 153
22. Saphicum adonium 154
23. Metrum parhemiacum tragicum 155
24. In laudem filii dei 156
Ad Sergium papam eiusdem. (f. 110')
Uidetur corporis huius scematis dispositio sacratione numeri (a) ita distributa, ut et apostolicae fidei norma (b) et proportio discriminalis non sit neglecta. Duodecies enim singula et sexies bina et quater terna et ter quaterna et bis sena duodecim faciunt. (c) Ubi dum unitas totius essentiae, quae constat in terna quaternitate et in quaterna trinitate, per geminam senariam et per binariam quantitatem senarii in duodenam determinatur (d) magnitudinem, liquet essentiam deitatis unam in tribus constare personis perque quattuor euangeliorum discurrere (a) uolumina,
(a) muneri B. (b) fide normam B. (c) facuunt B. (d) determinans B.
(1) 2 Cor. 5, 20.
(2) Invect. i. R. 1. 1.: Caeterum quamuis indigne leg. et sacerdotio Christi fung , sicut docet ap., pac. deposcimus, unan. petimus, et te, o Roma, quae es caput omnium nostrum sanari flagitamus et ne tam leuiter in postmodum scandalizeris, modis omnibus exoramus.
140
senariaque conditione duplicata eotenus in duodena apostolorum extuberare lumina. Quod autem partes eius monas dias trias et tetras necnon et exas insunt, omnia mystice trafusa secretorum arcana responsant, quippe praesagio quodam XII menses, signa et horae totidemque filii Iacob [1] et fontes [2] exploratores etiam missi [3] ac Iordanici lapides XII sublati, [4] boues qui luterem ferrent [5] et portae Hierusalem totidem procul dubio apostolicus typificatus est numerus. Cacterum examinata linearum superficie (b) unusquisque uersus et si non ysosyllabus totidem tamen caracteribus [6] supputatus eiusque a principioc ad medium, quo a medio in primum impertitae magnitudinis numerorum disponitur tractus, porro principii medii finisque conexio hoc consona uoce coniubilat:
(f. 111) Aeternum salue praesul stans ordine Petri.
Ad eundem uersus.
Aureus ordo micans c Eli de numine fulgeT
Elichias uertex sac Rati spermatis omeN
Uirtutum paret colu Men, sacratio celebS
Auctor quippe boni c Laro mirabilis actU
5 Ecclesiam tali nupt u Pulcrescit, ut ubeR
Antistes sacris et r Ex inolesceret unuS
Uerbi uoce (d) potitus o Liue crismate fusuS
Terrarum custos sol Amen preclue necnoN
Sanctus nam presul u Oto de iure precatuR
10 Delectae plebi trad It noctando iuuameN
Exemplum cunctis (e) ut Plenus munere uitaE
Tollere contendit p Rimatum luminis euI
(a) discuirurere B. (b) superficies B. (c) pricipio B. (d) uiuae. B. (e) cunctus B.
(1) Genes. 35, 22.
(2) Exod 15, 27.
(3) Ios. 4, 2. 4.
(4) Ios. 4, S. 9.
(5) 3 Reg. 7, 25. 44.
(6) Id est XVII litteris.
141
Metrum pheregratium ad eundem.
Salue summus et unus, Sergi, gloria mundi
Uertex et decus orbis, Tu uictoria rerum,
Causarum reparator Natorum populorum,
Uerus praesul in urbe Fulges uestibus ecce: [1]
5 Lumbi stimulus auro Nexus hiacinthus (a),
Stipans purpura iuxta Coccus bis quoque tinctus,
Bissus tortus et idem Circum punica mala.
Sic iam sic rationis Cultum pectore portans
Sanctorum loca sancta Ingressus sonat infra.
Quem nos rebus egeni, Paupertate grauati
Nunc nostri memorare, Te deposcimus ipsi.
Ad eundem metrum saphicum.
Tu decus magnum, metuenda uirtus
Fulminas mundum reserasque caelum
Liuidas (b) mentes medicans alyptes,
Larga facultas.
5 Ecce non unum pateris secundum,
Non tibi compar sociale quiddam,
Quippe sed subsunt tremibunda cuncta,
Sergie summe.
Conferens tecum decus * omne priscum (f. 111')
10 Pulcrior tantum tua forma lucet,
Delius (c) quanto nitet orbe pleno
Foebus et ipse.
Hoc deus fecit, pietas magistra.
Occidat crebro furibundus ictu,
15 Ducat ad pacem grauitas nefandos
Iurgia pulsa.
Iam silet murmur litui fragoris,
Alta pax urbi reuocata cantat
Psaltrias plectro feriente cordas
(a) uersus corruptus.
(b) libidas B.
(c) delior B.
(1) Cf. Exod. 39, 8. 19. 22.
142
20 Alleluianum resonant et aulae
Carmen ubique.
Rupta iam dudum noua pompa morti
Nullus ad manes properatur ordo,
Unde sint laudes, honor ae potestas,
Gloria Christo.
Ad eundem metrum parhemiacum. [1]
Nunc gaudeat aurea Roma,
Surgunt quia pergama fracta
Et puplica res male lapsa
Tandem rutilans rediuiua
5 Florescit, ut imbre auerna
Sub praesule denique tanto
Delectat ut ardua cuncta
Sint et celeberrima saecla,
Subsidat et horrida noxa
10 Pellantur hebetata. (a)
Fortuna quidem rotat alta,
Uertit quoque fata priora,
Quo prima fuêre quirina
Ob hoc solio relocata.
15 Lauda, nitidissima Roma,
Per quem tibi talia lata,
llinc eueheris ad astra.
Sed iam ratione perita
Dicat modulando Camêna,
20 Ut Sergius ordine papa
Felicia tempora ducta
Letetur in aeona longa!
Epistolae superscriptio
Lucida dum currept annosi sidera mundi
(a) Duae syllabae desunt.
(1) I. e. parocmiacum.
143
Candida, sancte, tui, Sergi, uenerabimur ora.
Epistola ad eundem.
Summo et uniuersali papae ac * uero apostolico domno (a) Sergio Uulgarius peccator uestrorum (b) (f. 112) omnium seruorum ultimus seruus.
Sanctam uestrae diuinitatis epistolam etsi indiguus accepi, sed ea, ut par erat, bis terque adorans utpote caelo euecta gaudio exhilaratus fui. Ubi dum communiones et proprietates differentiarum diuisibilium et specificarum, generum et specierum perpenderem, defeci scire nequiuique penetrare, quomodo in eodem simile et dissimile coercitum coesisset ac non modo suam speciem eadem species sed etiam omnis sui generis species simulque specierum genus supergressa fuisset. Sed ubi deficit humanum, supplet diuinum. Uerum cum (c) te dominum, innuo deum meque pulicem considerassem et sic filium me appellasse legissem, expaui et contabui. Quippe patris magnum est nomen uimiumque potens, nostros humilius (d) nomen affectus decet, seruum uel famulum uocare. Sed quia neque potius seruum neque (e) absolutionem et benedictionem, quam tam (f) care poposci, quia non promerui, indiguum me compensaui. Quod uero repromissam legi, recordatus fui, quia nescia est metis hominum fati sortisque futurae. [1] O quam miserum est nescire mori! Idem autem quod diuinitas uestra mihi tam uili et squalenti salutem mandare bonaque promittere dignata est, pauet animus horridus, quassat artus tremor ac, ut liceat impune loqui, metuo deos nimium fauentes. (g) Est enim regis alti spiritum regi dare simul et negare. Rotat igitur omne fatum: nemo tam diuos habuit fauentes, crastinum ut sibi posset polliceri. Rex deus nostras celeri citatas turbine uersat. Proprium quidem hoc miseros sequitur, numquain rebus credere letis; licet redeat felix fortuna, tamen dubios gaudêre piget.
(a) dom B. (b) uestro B. (c) cum a me additum est. (d) humilium B. (e) deque B. (f) quantam B. (g) fabentes B.
(1) Verg. Aen. X, 501.
144
Et quidem peior est (a) bello timor ipse belli. (f. 112') Certe maiora ueris * monstra uix capiunt fidem. Non est, inquam, ad caelum mollis e terra uia: fata enim, si miseros iuuant, (b) ferunt salutem, si negant, sepulcrum. O quanti casus humana rotant, languescit mundus, labor undique durus uenit, imperii sitis, uenenum in auro bibitur, nulla umquam lux secura fulget; finis alterius mali gradus est futuri ac sic inter ruinas orbis et semper nouas factura est caelum nocens. Ob id pectora tantis obsessa malis non sunt ictu ferenda leui. Uno planctu tria regna sonant, lacrimis lacrimas miscere iuuat, noua enim suspiria causa ministrat. Implere enim lacrimis fletus erumnam (c) est leuare. Periêre namque inores, ius, decus, pietas, fides; periêre cuncta, occidit regni status, creuit ingenium malis, nullam (d) posteritas inueniet fraudis. Quocirca, pro dolor, cuncta expauesco meque non credo milii et quod uolo nolo quodque nunc nolo, id est quod uolo. Detur idcirco, postulo, quieti tempus, ut somno grau i uis uicta morbi pectus oppressum lcuet. Animam enim senilem mollis exsoluit labor, tenuis etiam anima uinculo mihi pendet leui, unde iners iam senectus adi nuat baculo gradum. Uirginibus itaque pudor, consulibus eloquentia, magistris grauitas, omnibus honoribus sufficit proprium: sufficiat et mihi exotico mea exiguitas. Ecce enim angulus meus mihi placet paupertinusque recessus. Quies namque miserias lenit, pectora quoque pauper secura gerit. Nouit igitur paucos secura quies: alium multis gloria terris garrula laudet, alius curru sublimis eat, me mea tellus lare secreto tutoque tegat. Liceat itaque, oro, in media mihi liceat latêre turba, palatinum cultum meus rerfugit squalor et dum, inquam, sime fedus, (f. 113) * turpis, hebes, ignobilis, tardus et improuidus, non me talem curia requirit. Romana enim spectacula non talia poscunt. O dulce pignus, hominum deus, patriae decus: te uiuente Roma beata,
(a) peiorem B. (b) iubant B. (c) erumna B. (d) uerbum deesse uidetur. (e) in quasi B.
145
te obeimte uersa fortuna quae (a) sit nescitur futura. Quocirca unum tantum restat, o bone, ne amodo deneges petenti mihi et querenti absolutionem et benedictionem. Hoc nimirum unum est, quod precor solumque, quod milii aeque carum est ut uita cariusque patria. Unde per hanc fidem, qua deum in te adoro quaue uicarium sancti Petri te credo, oro, si qua pietas mollescere potest, ut absolutionem et benedictionem licentiamque (b) abitandi (c) cellulam meam milii tua ne deneget diua potestas, qualiter letus et liber in saeculum uadens longum tibi in terris aetemumque in caelis regnare dictu felici perorem.
Eiusdem ad Uitalem episcopum.
Episcoporum uenerantissimo summaeque sedis apocrisiario ac senatori primo Uitali episcopo ac omnium nostrorum magistro Uulgarius peccator fidele uotum.
Sacram uestram reuerentiam nos humiles quaesumus, quatenus bonus, ut semper, erga nos existatis et beniuolentiam uestrae dulcedinis, quam puram indesinenter et sinceram iam olim concessistis, nullatenus a nobis subtrahatis: et quidem de fideli lucrum est fideliorem facere. Igitur domnus papa parilitatem nostram iubetad sê * ire, (f. 113') unde pedes uestros osculans in deum r. et propter deum quaero consilium, quoniam quidem, ut pudet fateri, paueo. Xescio quod mihi, nescio quod animus grande praesagit piaculum. Obscura loquor nostrae uerba fortunae. Xon enim ingruit temporalis necessitas deo praesule, quin non sufficiant nobis nostra; non enim est opus nobis Romam (d) ire, inuidias nonnullorum pati, quae nonnumquam nusquam desunt, praesertiiq cum ipsa morte peior sit mortis locus. Inuidia quippe et luis labes non seruant modum nec temperari facile nec reprimi stricti ensis ira potest. Quocirca oro, precor nimis nimisque precor, compescite iussionis imperium et quia iam seneme et effetis uiribus non me spectacula uix anhelantem poscunt, merear excusatus emeritus fieri et absolutione et benedictione eius potiri,
(a) quem B. (b) coe B. (c) aborandi B. (d) rotam B. (e) senes B.
146
te interueniente teque faciente. Caeterum uestram dignitatem seriius exopto, ut finem huiusce negotii sacris uestris dignemini litteris remandare. Commendamus nos uobis: sic ergo statuite, quicquid statueritis ut causam uestram.
Ad eundem uersus.
Inter pontifices praesentis tramitis aeni
Lucifer ut terris alter splendescis honore.
Tu praesul magnus summum decus esque tuorum,
Egregium columen, patriae mirabile lumen,
Acceptus mundo, meritis acceptior astro,
Praeclarus natu, multo praeclarior actu.
Mittimus unde tibi laudes et signa dolentis.
Uelle ualêre tuum nomen per tempora ductum
Atque animae semper pollens cum corpore sospes
10 Optineas, cupimus, longos feliciter annos
Uitalis uiuens uitali uiuere uita.
Eiusdem ad Theodoram . . . . . . . (a)
Sanctissimae et deo amatae uenerabili matronae Tlieodorae Uulgarius peccator uitam in Christo.
Odor uestrae (b) religionis circumquaque redolens; Christi bono odore [1] flagraris ubique, dum sacra uestra religio sparsim * oblectatur in mundo. (f. 114) Relatu enim plurimorum uitam sanctam uestram et conuersationem audiuimus et, quia deus uos ad exemplum uirorum praesenti tempore lucernam fulgentem posuit, spiritali gaudio congratulamur. Et quidem amplectimur in uos, quod deesse permaxime cernimus in uiros, scilicet sanctum conubium, torum immaculatum, hospitalitates, aelemosinas, excubias sanctorum indesinentes, diuina etiam eloquia, quae sedula perrimas. Dum igitur diuinitus praesagiatum sit, ut Theodora, id est dei donum, nuncuparêris, par nimirum erat,
(a) Duo circiter uerba erasa sunt.
(b) uester (ur) et B.
(1) 2 Cor. 2, 15.
147
ut translationem tui nominis imitarêris: ut, quae a deo mundo data fueras, uersa uice temetipsam mactando deo redderes. Aequum est enim, ut perpendis, quia fallax est gratia et uana pulcritudo. Mulier timens cleum ipsa sola laudatur [1] et ridebit in die nouissima. [2] Age ergo, Christi famula, defende honorem tuum, perduc ad finem, quod inchoasti. Ueniat in mente, quia deus per feminam uenit et illuxit mundo resurgensque a mortuis prius feminae quam uiro apparuit. Honora eum de te, qui honorauit tê de sê. Habes itaque uirurn multo plus fortiorem et potentiorem isto senatore: iste etsi est dominus unius urbis, sed ille totius orbis. Si percontaris, quo ierit: abiit uiam longinquam, [3] sacculum pecuniae sibi tulit, in die plenae lunae reuersurus est in domum suam. Beati, qui parati sunt occurrere illi! Memento igitur, quia decem leguntur uirgines, [4] quarum quinque fatuae et quinque prudentes: fatuae uidelicet in hoc, quia, si quid boni egerunt, per inanem fauorem (a) amiserunt. Placeat igitur, placeat tibi, ut, dum es nobilis carne, nobilior fias mente, quatenus commoto omni elemento, etiam dum angeli et archangelorum uirtutes contremescent, merearis audire: [5] euge, Theodora, (f. 114') optimam partem * elegisti, intra in gaudium domini tui. Igitur commendamus nos, o domna Theodora, commendamus nostram parilitatem uestrae sublimitati et quia in praesenti carne corruptibili non nos uidebimus, in illa incorruptibili in Christo Ihesu ualeamus. Pax et caritas domini Ihesu Christi sit nobis.
Eiusdem ad Benedictum monachum.
Dic, rogo, cur pullo deludis corda cucullo ?
Ostendis celebrem uano sub germine mentem.
Cur tibi sunt mores alii nomenque reluctans,
Fare sophuis, ueheris qui forte nouellus Athenis?
(a) faborem B.
(1) Prov. 31, 30.
(2) Prov. 31, 25.
(3) Prov. 7, 19. 20.
(4) Matth. 25, 1. 2.
(5) Matth. 25, 21. 23.
148
5 Dum iactes tete doctum, cur puplice pergis
Esque tuum cor communi fruerisque lauacro ?
Sed scio, Plautinae iam surrexêre phalanges
Carpendo tandem promptae (a) reprehendere summos.
At quia merso sole chaos densatur et horrens,
10 Cattus (b) dum ructus refluit de sorice grandi,
Relliquias mensae musca deroserat audax,
Praecipitem hinc cattus mensam libamine plenam
Calce ferit madidus probroque sepultus (c)
Hoc quoniam gallum miluum rapuisse dolebat. [1]
Metrum iambicum tetrametrum ad Petrum Salernae urbis episcopum.
Laudis tuae potentiam,
Rerum bonarum gloriam
Audiuimus dignissimam.
Nobillimus tu germine
Parens modestus pectore,
Uitam ligans sanctissime
Arcis subisti culmine
Florente nunc te denique.
Nostro bearis (d) carmine:
Uiuas ualens sic tempore,
Aeternus ut sis aethere.
Boetii.
Qui sê uolet esse potentem potentia non est. (e)
Hos etenim uersus Uulgarius Athanasio tertio sedis Neapolitanae episcopo direxit.
(a) prompte B. (b) Cautus B. (c) uersus mendosus, ut scriptor cruce margini apposita iam significauit. (d) beatis B. (e) Hos decem uersus inuenies apud Boethium de consol. philos. I. III c. 5.
(1)
Cfr. f. 7', ubi haec leguntur: Eugenii
His dictis gallum miluum rapuisse ferebant
cornice sub quercu gesticulante diu.
cattus enim ructus refluens de sorice pingui
relliquias musca roserat ardalia.
(5) praecipitem at cattus mensam libamine plenam
calce feiit tumida, sternit ad hima sacra.
149
[[ Eugenii Uulgarii
Uexillum gestans aR X in quo permanet anaX
Congreditur mundo C Vrsu mirabile factoR ]]
Ad eundem (Leonem)
Metrum anapesticum isosyllabum.
(f. 3')
Hominum caput, inclyte caesar,
Species superans genus omne,
Nitidissimus unus in arce,
Cui fit decus imperiale.
5 Ratio petit ordoque poscit,
Merito tibi promere laudes,
Tua carmina uoce perita
Modulando sonare choraulas.
Etenim pius atque benignus
10 Premis effera colla superbum
Animos releuasque proborum
Moderaris et undique mundum.
Memor unde mei, rogo, diue,
Equidem famulor tibi sponte,
15 Grauat horrida rebus egestas:
Miseresce beata potestas.
150
Metrum asclepiadeum ad eundem.
Salue magne Leo, summa potentia
Romanumque decus, clara prosapia,
Salue nate deum, caesar in aeona,
Antiquum columen numen et aureum.
5 Felix imperium, quod metuas nihil.
Quod deficit, cupias: hoc etiam nihil;
Solus diuinitus cerneris unicus,
Dum nec dissimilis nec similisque fis.
O sceptrum Thracium missile fulmine,
10 Quod bellans Asiam ferrea pectora
Europam domuit, strauit et Africam,
Totam barbaricam subdidit orbitam.
Laudes unde tibi canto, piissime,
Cordarumque sonis asclepiadeis
15 Te rerum dominum caelitus intonans
Aeterno rutilo uiuere concino.
Metrum adonium ad eundem.
Dicite gentes
Lingua perita
Musicus ordo
Orpheus ipse
5 Linus ydraulas,
Alta refractim
Ut Leo caesar
Sede coruscus,
Numine felix
undique laudes
carmine docta,
coetus et omnis,
organa quassans,
molliter implens
omnia dicant,
magnus et unus
diuus honoris,
uiuat in annos.
(f. 4') Ad Atenolfum principem Beneuentanae urbis.
(f. 5) Quidam inierrogat „Dic, Capuane, mihi, quali sub principe sistis.“
Alter respondet „Tu prius ede, rogo, quis sis, qui talia queris.“
Alter „Sum prorsus ratione uigens numerumque recensens.“
Alter „Angelus atque deus pariterque homo dicitur istud:
5 Impar et ambiguus finis necnon minus aequus.“
151
Inuectio „Non igitur quodcuuique subest, generi simile id fit.
Finis ob hoc dubius, quoniam discretio nulla.“
Laus „Attamen est princeps Atenolfus ad astra refusus,
Sollemnis princeps sollemni nomine fulgens
10 Praesago quodam fausto diuinitus acto,
Ut corpus uirtus, nomen quoque uis animaret.
Ecce etenim ternis (a) Atenolfus terque figuris
Nomine dum constet, fiat si forte reflexim
Octaua et prima ac sexta et terna atque secunda
15 Ebdad (b) etc quinta nec non quarta atque suprema,
Auditur uerbis aequis legiturque ualet fons.
Hinc iterum octaua et prima ac sexta atque tricade
Postque secunda conexa ad quintam tramite recto,
Auditur uerbis aequis legiturque: ualeto.
20 Ecce ualeto suis dicit, qui sorte ualet fons,
Fons Atenolfus enim est magnus dulcissimus amnis.
Quo terris haustu non ullus dulcior alter.“
Ad Iohannem leuitam. (f. 6')
Inter sacratos caelesti iure ierarchos
Ordine conspicuo rutilas, leuita Iohannes.
Hausisti factum geminans de nomine factum
Alto praesagio scitus, quis sorte futurus.
5 Nus etenim nictans pollet tibi mentis in arce, (f. 7)
Nomen principium resonet charismatis utrum
Eloim ueretur positum spectabile doctum,
Salue quocirca felix, mi gnosie, perpes. [1]
(a) ternis a me additum est. (b) i. e. septima. (c) est B.
(1) Sequitur hoc carmen: Digestio sermonum. Iera diuinum, inde ierarchia sacer principatus uel diuinus, uel hierax dicitur sacer. Hausisti: haus graece profundum, hinc hausit et est poliphemus sermo modo accipit, modo uidit, modo audiuit, plura significat. Nus dicitur superficies mentis. Nictans uel uigilans, pollet uel crescet. Gnosie: gnosius Graecus sermo est et nullo modo exprimi Latine potest iuxta litteram, significat quoque plus quam dilectum et germanissimum et cetera.
152
Ad Gregorium consulem.
ORamus, deus, imperium cui est animarum,
GIgnendo causas nutris, disponis et ornas
GERmine uiuifico, consul tibi uiuat ut iste
USque tui iunctus laudet per secula secli. [1]
(f. 7') Ad Gregorium magistrum militum.
Omnipotens rerum factor bonitatis et auctor,
Gregorii uitam, petimus, quo consulis amples,
Illustres, purges, pietate fouendo reformes,
Quatinus exemptus maculis post uincula carnis
5 Coniunctus superis reddat tibi debita laudis
Praesta, summe deus, qui uiuis in omnia saecla.
(f. 13) Roma caput mundi, rerum suprema potestas
Terrarum terror, fulmen quod fulminat orbem,
Regnorum cultus, bellorum uiuida uirtus, [2]
Immortale decus solum, liaec urbs super omnes.
5 Sergius, ecce, polos magnus qui (a) uertice pulsat,
Dignus apostolicus diuino munere lectus,
Mistice qui factus conformis imagine diuum
Aurea priscorum reparat nunc secla uirorum,
Scipiades (b) claros, Fabios gentcmque togatam,
10 Fasces (c), curules, anulos ac paludamenta,
Palmatas tunicas, trabeam falerasque nitentes
Imperium renouat liproum numenque priorum.
Quocirca tantus uiuat per secula praesul
Pontiticum primas, antistes summus et unus,
15 Assiduis precibus dominus poscatur ab alto.
(a) cui B. (b) Scipidaes B. (c) Fasces et B.
(1) Sequitur: Interpretatio sermonum. Orgia dicuntur omnia sacra, hinc orgigerus hoc est omnia sacragerens, quod enim Latini ceremoniam, Greci orgiam dicunt.
(2) Cfr. Verg. Aen. XI, 386.
153
Species comicae. Anacreunticum colophon. (a) [1]
(f. 8)
Anacreunti carmine telam libet contexere,
Pedem pedi lentiscere et tramitem transducere.
Sunt saecla praeclarissima, sunt prata uernantissima.
Formosa gaudent omnia, sunt grata nostri moenia.
5 Laetentur ergo somata (b) et rideant praecordia,
Amor petens finitima, sint cuncta uitulantia. (c)
Phoebus rotat per tempora torquens polorum lumina,
Somnum * susurrant flumina, aues canunt et dulcia. (f. 8')
Turtur prior dans oscina, rauce sonat post ardea,
10 Sistema miscens merula, olor implet croemata.
Myrto sedens lusciola: „Uos cara, dicens, pignora,
Audite matris famina, dum lustrat aether sidera,
Cantans mei similia canora prolis germina
Cantu deo dignissima tractim refrange guttura.
15 Tu namque plebs laetissima, tantum dei tu psaltria,
Diuina cantans cantica per blanda cordis uiscera.
Materna iam nunc formula, ut rostra uincas plumea,
Futura uocis organa contempera citissima.“
Haec dixit et mox iubila sequitur suptilissima,
20 Melum fit uoce uindula soporans mentis intima.
Densantur hinc spectacula, accurrit omnis bestia,
Leena, linx et dammula, caudata stans uulpecula.
Pisces relinquunt aequora et uada sunt retrograda,
Pulsando Codrus ilia [2] praegnans (d) adest inuidia.
25 Auro sedet rex aquila, circum cohors per agmina,
Gemmata pauo tergora, cornix subest et garrula.
Coruina quin centuria, ardet phalanx (e) et miluea
De marte tractant omina, uincatur ut lusciola.
Palumbes at iuuencula praesumit e uictoria,
(a) Ad marginem leguntur haec: Hoc melrum recipit primo loco anapestum, dein duos iambos et semipedem. Anapestus constat ex duabus breuibus et longa.
(b) Gl. marg. Soma corpus est, ab eo asomatum (incor)poreu(m).
(c) Gl. gaudentia. (d) praegnas B. (e) phalans B.
(1) I. e. colobon, mutilum.
(2) Verg. Ecl. VII, 26.
154
(f. 9) 30 Gallus (a) * prior cum merula disrumpta plangunt ilia.
Cicadis inflans iecora campo crepat misellula,
Palmam tenet lusciola uersus trahens per sibila.
Turbata gens tum rostrea, exsanguis hinc et aquila
Frigescit in praecordia uirtusque cedit ossea.
35 Praeco fugae fit ulula urgens gradi per abdita
Pudorem, mens ne conscia poenas luat per secula.
Tunc uersa castra plumea, (b) sparsim legunt aumatia
Aureque fissa flamina, petuntur tecta siluea.
Saphicum adonium.
Accidit ut, dum haec gererentur,
Orbita lustri et theatralis
Circulus orbis curreret annus,
Pergitur illo gente refusa
5 Peruia trita undique calle
Puluerulenta plasmata laeta
Uentus et aura cantilenosa,
Claraque celsa stant famulanda
Debita iuxta sorte parentis
10 Quisque facescens quid famulari,
Unde ministrat martius iras,
Zephirus herbas, fulminat Auster,
Hirtus ericius (c) pungit et artus
(f. 9') Intrat abyssus sordida purgans
15 Pocula praestans umbrifer atque
Fumat et ortus, sibilat ydra,
Ulula plangit, arguta uulpes
Improbe gannit, rudit asellus,
Garrit agrinus bosque remugit
20 Omne per omnes stat genuinum
It fragor astris, pertonat aula,
Gaudia festae uaste (d) resultant.
Tum lupus agnum laetus honoris
(a) galus B. (b) plimea B. (c) erimis B. (d) uastae B.
155
Portat in ulnis, mella dat ursus,
25 Oscina capus, uina falernus,
Siluius aprum, aquila caprum,
Holera tusa galbana fracta
Atque sub ora aurea cena
Karolus altus ut leo frendens
30 Grandia colla sub pede calcans
Franco superbus ense coruscus
Aestuat armis spicula linians
Proelia clamans.
His quoque gestis Seneca signat,
35 Cantat Apollo, saltat iena, (a)
Cato fabellas mente serena
Dictat et ornat, Cicero magnus
Organa quassans haec rhetorizat.
Metrum parhemiacum tragicum.
O tristia saecla priora,
Quae uos docuêre sepulcra
Animisque parando nociua,
Belli fabricare pericla!
5 Heu quis prior ille piator,
Qui cusor in arte fabrina
Uariauit in igne figuras
Cudens gladii male formas.
Quis denique martia primus
10 Arcus uolucresque sagittas
Igniuit et edidit iras
Morte stabiliuit amaras.
Qui spicula cudit (b) in usus,
Conflauit in incude funus
15 Tamne tenuauit et ictus,
(a) hyaena ?
(b) contudit B.
156
Uentris uacuaret ut haustus.
Docuit quoque cuspide mortem.
Qui duxit in ordine martern,
(f. 10') Amiserat et quia mentem
20 Umbrae tenuere tumentem.
In laudem filii dei.
Laudes pange deo, redempta lingua,
Quoa coram seraphim tremunt beati (b)
Laudantes Sabaoth deum tonantem.
Lauda glorificans patrem potentem
5 Et Christum genitum polos regentem
Cum sancto iuge spiritu manentem.
Hic prorsus deus omnium patrator,
Hic sanctus dominus patrum sacrator,
Qui custos animae est beatus auctor,
10 Hic solus bonus aequus et benignus
Clemens ac pius arbiter supernus,
Mentis principium, refusa uirtus.
Infectum hominem dolens ab angue
Me seruum male perderet subactum
15 Campum congreditur potens in armis
Senis pugnat homo deusque lustris.
Miratur legio chorusque celebs
Pro seruo dominum pati stupentes.
At hostem superans ligansque uerbo
(f. 11) 20 Uictor celsa redit sedens in astra
Regum subsidium satorque regum,
Cui seinper decus et honor sit per omnis
Uirtus imperium salus perennis
Sit perpes iubilum manens per euum.
(a) Qui B. (b) beata B.