EUGENII UULGARII DE CAUSA FORMOSIANA LIBELLUS. (c. 1—19)
(Cap. I) 117
Cap. II Quod idem sint pastores, qui et oues 122
Cap. III De moderatione pastorum 123
C. IIII De cauenda nouitate 124
C. V De non iurando 124
C. VI De non ordinando per pecuniam ex concilio Chalcedonensi 125
C. VII Quod successorem non possit sibi quis facere. Ex decretis Hilarii papae 125
C. VIII De institutis patrum Innocentius papa 126
C. VIIII De uicario sedis Romanae 126
C. X 127
C. XI De ordinatione Formosianorum 127
C. XII De contentione 133
C. XIII De qualitate praelatorum 133
C. XIIII Quod mortui non sint a uiuis indicandi 134
C. XV Quod saepedictus Formosus dicatur non habuisse, quod dare potuisset 135
C. XVI Quod ordinatio Formosi rata omnimodis sit 136
C. XVII Quod licet fuisset malus, in nullo nocuisset ordinatio suis. Item ex decretis Anastasii papae 137
C. XVIII De moderanda ratione pro temporis qualitate 137
C. XVIIII Quod secundum consultum episcoporum proteletur quodcumque negotium 138
(Cap. I)
(f. 88) Regnante domino nostro Ihesu Christo in perpetuum anno septimo decimo imperii Caroli quarti (a) Belgici Britannici Gallici Septimannici sacra synodus aput Lucetiam Belgicarum primam sanctae dei ecclesiae Romanae debitum uotum.
Sicut a magistris uelle semper discere laudabile est, ita et a discipulis ignorata non quaerere procul dubio ualde culpabile est. Qui enim de errore stupidae fatuitatis non satagit exire, quasi de tenebrarum caligine ad uiarum lucem pigrescit uenire. Unde fit, ut dum sapere neglegat, mens hebescat. Cur uero id dicatur, paulo post expedietur. Nuper enim dum conciliabulum ritu canonicali penes nos haberetur et sanctorum patrum decretalia in medio uentilarentur, accidit, ut quidam frater Roma rediens pro foribus nuntiaretur. Quem dum inter nos sessum recepissemus, quid noui scisset, solito percontati sumus. At is, o in protelando ductum sermocinationis dixit, qualiter iterum domnus papa rediuiue in Formosianos feriret ac crudum resecationis mucronem in eos protenderet. Sed, ut est consuetudinis, multi multa asserebant, ita ut tumultuaretur murmur loquentium et, ut dispar qualitas mentium, dispar esset et capacitas assensuum, utputa quotiens *uariatur ratio, (f. 88') probat unus, improbat alter, assumit, probat et concludit ille, at iste aut mutat aut infirmatur et in concludendo improbat. Unde quidam disciplinalia capitula in promptu cudentes disputabant, quo pacto id posset effici,
(a) quarto B.
118
ut innocentes ut nocentes perirent et quaedam illicita facta nocentium in innocentes caderent et expiatis nocentibus innocentes succumberent et sic — quomodo iustum, quomodo utile, quomodo possibile, quomodo bonestum uel quomodo decens? — durum omnimodis et informe arbitrabatur, uidelicet ut illi episcopi uel laici, qui quoquomodo, ut ita dicatur, seducti hunc elegerant, consenserant, fauerant insuperque iurauerant, benedictionem (a) necnon consecrationem ei impenderant, immunes et extorres praedicarentur et hi, qui canonice iuxta patrum institutionem consecrationes acceperant, innocenter repudiarentur: innocenter scilicet, quippe qui nil scierant ex illa infausta praeuaricatione.
Et quidem super boc per diuersarum iam prouinciarum sinus praelatos sanctae ecclesiae conuenimus, ut, quid sentirent quidue diffinirent, uicissim innotescerent. Scimus enim, quia [1] una est fides, unum baptismum, unus omnium magister, qui est Christus. Proinde in deum uos compellimus perque communem fidem optestamur, (f. 89) quo, *uti benigne quaerimus, blande et pie a uobis recipiamus responsum iuxtaque antiquorum canonum fulcimenta id corroboratum comperiamus. (b) Res siquidem dura et noua corda perturbat incognita; non enim singulare boc negotium, sed uniuersale; incrementum non humanum sed diuinum, non quidem temporale emolumentum sed aeternum. Denique praeterito anno in Rauennali conuentu super hoc disputatum et canonice a summo pontifice et uniuersali papa aeterna sanctione diffinitum et stabilitum est: in qua sessione ferme omnes episcopi Ausoniae una cum sancta et celebri ecclesia Romana interfuere, ubi nemo repulsor, non argumentator, non scriba neque peritus, qui adeo terrenti facultate sibi suffecisse crederet, ut ad boc reniti strenuem se putasset. Qua igitur ratione hodie destruitur, quod heri sancitum fuit?
(a) benedictionis B.
(b) comperiamur B.
(1) Ephes. 4, 5.
119
si enim id, quod praedico, iterum destruo, praeuaricatorem legis me ostendo. [1] Heri enim cantarunt canones: [2] Si quis uiolator sepulcri fuerit, ut inter infames personas sit, hodie mortuus de sepulcro per pedes extractus fuit; [3] heri enim ueneratus sum sanctae opinionis episcopum, quem hodie recolo acolithum, heri sacerdotem, quem hodie subdiaconem. Unde potius plangendum, quam disputandum. [4] Ô triduum perditum, ôconcilium lugendum! spectaculum tremendum. Arboreus coluber carpere rursus suggerit e uetito fruticis hortum et heu quam miserum, quamue dolendum est, quam terribilis morsus ab illo, horribilis miseris lapsus in umbra.
(f. 89') Sed reuertamur, unde discessimus. Patet enim ratio quia, dum omnis mundus in suo stet statu omnisque ecclesia sub Christi militet optentu, sola ecclesia Eomana peragit , unde post omnium ecclesiarum ordinatio tabescit. [5] Ponamus igitur duos Nicolaum et Formosum et, ut fertur, unus probus, alter reprobus, unus pius, alter impius, quis eos sacrauit, quis ad astra prouexit, nisi Eoma? Etenim Grecia nesciebat Formosum, Francia Nicolaum. Pietatis autem instinctu uterque Eomam uenit, uota reddidit, papam uti deum requisiuit. Ostendistis unum, ut papam uenerari dixistis, monstrastis alterum, ter adorare iussistis et quia uobis, ut ministris beati Petri crediderunt, oboedientes fuerunt: ideo damnandi, ideo anathematizandi? Ordinatus fuit Nicolaus sanctus et iustus, quid pertinet ad Grecos? Unde laudandi ex hoc? Positus Formosus: quid peccauit Thracia? Uestra est quippe causa: uos uestrum ponitis, aut bonus aut malus sit, per uos fit.
(1) Gal. 2, 18.
(2) Concil. Roman, c. 9 (Mansi coll. conc. XVIII, 223), Invect. in Rom. p. LXX: Leges siquidem mundanae et canonicae, scita quoque barbarica sanciunt et omnimodis determinant, ut uiolatores sepulchrorum inter infames habeantur.
(3) Ib.: eius cadauer iamque per nouem menses sepultum per pedes de sepulchro extraxisti: iam post nouem menses marcidum . . de sepulchro extraxisti; p. LXXIV: quem crudelissima praesumptione de sepulchro extraxisti.
(4) Ib. p. LXX: quod flendo magis quam disputando consentimus.
(5) Invect. in Rom. p. LXX: ualde mirandum est, cum omnes ecclesiae .. in proprio statu permaneant, sola Romana ecclesia procellosis ab fluctibus nauitas suos mortis proximos redundat.
120
Uos inde digni aut laude aut uituperatione: nos nil agimus, nisi positum ueneramur et, sicut docetis, adoramus et, quem testificamini, colimus ac postea pro ea ueneratione damnamur? Num quidnam hoc iustum? Praeterea legitur ludas Scarioth electus fuisse et baptizandi, ut ceteri, facultatem accepisse et quicquid baptizauit, a nemine rebaptizatum fuisse: denique ad id ualet, quod dicimus, ut emergentes quaestiones discutiamus. (f. 90) Si, inquiunt, ludas fuit * electus, potuit permanere ideo et baptizatio eius: uerum econtra Formosus non fuit electus potiusque excommunicatus; inter laicos fuit habitus et quicquid iuris ecclesiastici habuit, perdidit postque ecclesiam inuasit, priuilegia rupit et quicquid libuit, licuit, unde quod non habuit, dare non potuit. Sed ad haec actor: si uerum sit, dubium est, at quia non uerum sed uerisimile est, incredibile est; excominunicatum enim fuisse eum notum est, sed utrum liuore (a) an sui noxa, soli deo cognitum est. Fuit porro excommunicatus, sed postea absolutus, alioquin facultatem intrandi non fuisset nactus. Quomodo igitur ausus ingredi, nisi primum gratiae datus, quod plerique de semetipsis sunt experti. Nonnulli sane uisi sunt excommunicati, qui postea ad decus gratiarum sunt proueeti et hoc ad sui utilitatem.
Quod uero ecclesiam dicitur inuasisse, qua turba, qua ui caput orbis ab inermi nili simplicique homullulo inuadi potuisset, non clare liquet,1 nisi enim cum imperatore, patricio uel tiranno Roma capi et inuadi impossibile uidetur. Ubi ergo tanta nobilitas et antiqua, tam inuicta potestas, [2] unde quotiens hoc amminiscitur, magis ad ciuium pertinet turpituclinem, quam ad honestatem.
(a) libore B.
(1) Cfr. Uulgarii in dofens. Formosi papae f. 105 : incredibile itaque est, ut sapientia totius mundi, Roma excommunieatum quemlibet sibi caput fecisset; impossibile etiam erat, ut a quolibet uili homullulo tam uiuida uirtus senatuum inuadi potuisset; f. 109': uideatur incredibile et impossibile esse, ut ab uno tantillo homuncio tanta sublimitas tantaque maiestas, caput mundi subici et inuadi quiuisset.
(2) Inv. i. R. p. LXXII: Qua enim turba, qua uiolentia totius caput orbis ab in. uilique et simpl. homululo iam inu. pot., nisi en. imperiali aut regali uel patriciali aut tirannica potestate fuisset suffultus tantae potestatis apicem inuadere ualuisset? Ubi ergo, o Roma, tanta tua nob. et ant. tam inu. potestas?
121
Iam igitur si sedem apostolicam, ut fertur, praeripuit, omne consilium Romanorum, uirtus et sapientia perniciter obdormiuit. Quid igitur? Numquid eos ligauit aut uiolentiam inferens episcopis, (f. 90') * ut eum sacrarentexegit (b) [1] et si cum complicibus combinatus, ut episcopos terreret, fieri potuit, quid tanta maiestas procerum?, quid ferrea manus rei puplicae? Numquid coegit uique ab eis sacramenta extorsit? Itane possibile fuit? Sed ueritatis ordo liquidius constat, quod absolutus“, utrum factiositate an pecuniis, sibi tamen eos conciliasset et cum eis fauentibus ad arcem pontificatus sese extulisset. Etenim notum est, quia ab ipsis episcopis sacratus est, a quibus praedecessores sacrati et ad quorum ius pertinebat sacrandi [2] et si potestatem super praedecessores inuocandi dei uirtutem habuerunt, habuerunt et super istum. Ut enim baptizat sanctus, ita et peccator et ut baptizatur praescitus, ita et praedestinatus, quia sacramentum unum est. Unde siue digne an indigne ab ipsis est ordinatus, a quibus et praedecessores et quam inuocationem super priores fuderant, eandem et super istum. Ecce, cum dicatur non habuisse, liquet qualiter declaratur accepisse, quod acceptum potuit et largiri. Non enim propter illorum manuum impositionem et sacrationem ausus fuisset sedem ascendere tantumque culmen arripere, immo nec erat possibile. [3]
Uerum quia ordinatim praecessit, qualiter sacrationem habitam dare potuisset, restat unde iudaeista et formosianista baptizatio et ordinatio diligenter prospiciatur. (f. 91) Habuit * Iudas baptizandi potestatem, habuit, ut dictum est, et Formosus per consecrationem episcoporum. Sed hoc habuit alter altero maius collatum, quod datum habuit spiritum sanctum. Unde ergo est, quod Iudae baptizati non rebaptizantur, alterius uero ordinati reordinantur?
(a) sacraret B.
(b) exegitur B.
(1) Ib. Iam ig. — consilium principum tuorum uirtusque et sap. obtimatum perniciter — exegit.
(2) Inv. 1. 1. Etenim — praedecessores eius — ad quos — sacrandi.
(3) Ib. Ecce — potuit elargiri—ausus fuit apostolicam sedem asc. tantaeque potestatis culmen — possibile.
122
Sed dicis forsitan: non potuerunt episcopi Formoso per impositionem manuum dare spiritum sanctum; ergo nec praedecessoribus suis, quos pari modo sacrarunt. Uel aliter: si potuit indignus ludas baptizandi facultatem accipere, potuit et indignus Formosus et habere. De Iuda enim dictum est: [1] nonne duodecim uos elegi et unus ex uobis diabolus est, unde, si illius diaboli baptizatio abolita non fuit, quomodo canonice ordinato pontifice, catholice uiuenti et morigeranti antestite eius irrita dicitur et probatur ordinatio postremumque funditus abolitui’? Dico tamen: iam episcopus depositus est (a) et omnis, qui de ordine illius inuentus est. Quid de infantibus? deponentur, ut iterum ethnici fiant? Quid, si parcitur eis, quare hoc? Praeterea oratorum cum proprie sit dicere causas pro se agereque pro aliis, quia non aliter res examinari quiuerat, argumentorum partibus peroratum est, ut uel sic, quod esset optectum, efficeretur detectum. Liquet plane, quia omne propositum est, quod aut immutari, minui aut infirmari potest, stabili non sit gradu totiusque careat firmitatis statu. Quocirca rogamus, ut praesens quaestio, (f. 91') quae ab actore sub * argumentatione depulsionis uel infirmationis extenuata est, si quomodolibet (b) id defendi possit, doceatur et erudiatur.
Cap. II Quod idem sint pastores, qui et oues.
Denique corpus Christi, quod est eius ecclesia, dum in praelatis et subditis sit fundata, horum duorum cuipiam noxa est, unde reatitas huiusce nouae maculae proserpuit aut per incautam pastorum moderamiam (c) aut per fatuam ouium inoboedientiam, qui licet pastores discrete et oues dicantur, alibi tamen generaliter oues uocantur, ipso domino dicente: [2] et alias oues habeo, quae non sunt ex hoc ouili et eas oportet me abducere et uocem ineam audient et fiet unum ouile et unus pastor.
(a) iam episc. depos. est repetuntur uitio scriptoris.
(b) quolibet B.
(c) moderationem?
(1) Ioann. 6, 71.
(2) Ioann. 10, 16.
123
Hic itaque ostenditur, qualiter omnes in Christo unum sumus uel qualiter solam uocem Christi audire debeamus et, ne quis aduersus alterum occasione (a) praelationis superbe magisterium exerceat seque inflans in dominando turgeat, omnia in omnibus conclusit dicens: meam uocem audient et unum erit pastor et ouile. Uerum sicut dicit apostolus: [1] Ad aedificationem ecclesiae in opus ministerii quosdam dedit apostolos, hos prophetas, illos magistros, quibus generatim specialiter iura collata. Ouium porro ius est, parere maioribus in omni humilitate, sequi et imitari praelatos, salua ueritatis forma. Quid sin aliter docuerint, num sequendi? Minime. Cauete, inquit dominus [2] a fermento phariseorum et sadduceorum et rursus [3]: Alienum autem non sequuntur, sed ab eo fugiunt.
Cap. III De moderatione pastorum.
(f. 0) Praelatorum quoque proprium est * doctrina cum moderatione, r. quod princeps apostolorum docet: [4] Pascite qui in uobis est gregem dei prouidentes non coactos sed spontanee secundum deum, non turpis lucri gratia, sed uoluntarie neque ut dominantes in clero, sed formae facti gregi ex animo, ut cum apparuerit princeps pastorum, percipiatis immarcescibilem gloriae coronam. Quocirca fatemur nos oues et uos uicarios sancti Petri, si tamen uicem illius merito habetis, sub dicione uestra iacemus, sed limpidam aquam, quia pedibus turbatur uestris, haurire nequimus. Unde ueementer dolemus et grauiter ingemescimus; ideoque necesse est, ubi deest humanum auxilium, quaeratur diuinum. Praelationem uestram super nos canonice honoramus, sed, quia iugo nouitatisgrauamur, ad eum, qui nos comparauit, suspiramus. Decens nimirum fuerat, quia (b) quod a patribus esse nouimus sancitum, nullatenus a uestra potentia esset remotum;
(a) occasionem B.
(b) quo B.
(1) Ephes. 4, 11. 12.
(2) Matth. 16. 11.
(3) Ioann. 10, 5.
(4) 1 Petr. 5, 2. 3. 4.
124
optaremus super nos esse seruatum; quod olim manet decretum, sed quia pulsa est auctoritas, regnat uoluntas.
C. IIII De cauenda nouitate.
Celestinus papa: Si studere, inquit, coeperimus nouitati — — infundenda praecepta. (a)
Item ex decretis papae Leonis. (f. 0') Igitur secundum sanctororum * patrum canones praesumptione discedant. (b)
Quae cum ita fixa sint, uidetur, ut noua passim inoleuit prauitas, in tantum, ut antiquorum ossa humi eruderata (c) forisque in ethnicorum poliandrio aggerata in aliorum sepulcris carorum condiantur corpora, contra concilium Toletanum, quod ait: [1] Ut si quis in demoliendis sepulcris fuerit deprehensus, quia facinus hoc pro sacrilegio legibus puplicis sanguine uindicatur, oportet canonibus subici regulis, si clericus est a clericatus ordine summoueri, si laicus inter infatues haberi et poenitentiae triennio deputari. Quid, nisi Roma puplice exemplum dedisset, non a popularibus iure defensum sed neque habitum esset, quippe maxima ruina populi ex culpa sacerdotum fuit et omne malum exemplum ex bonis rebus deduxit ortum; cunctum enim neuum ex bono caelo infecit ductum et ecce, quod non docuerunt patres.
C. V De non iurando.
Simili modo a uobis, qui dicimini pastores, uim patimur, dum impositionem uestrarum manuum accipientes emere spiritum sanctum cogimur et in sancta sanctorum iurare compellimur, cum dominus inhibeat [2] non iurare neque per caelum neque per terram neque per caput tuum. In decretalibus quoque Cornelii papae uetatur, ne sacerdotes, sicut uulgus solet facere, iurare praesumant uel compellantur. Sacramenta a summis sacerdotibus, inquit, (f. 92) uel a reliquis exigi * minime cognouimus nec sponte eos iurasse repperimus. [3]
(a) J. 152, Mansi IV, 465 (Decr. Pseudoisid. p. 559) c. 1 superscriptionibus, ad talia, quam ludendi.
(b) J. 189 (Mansi V, 1281, Decr. Pseudois. p. 619 c. 2) spiritu — praetenditur deest. ius antiquitus traditum, neglegentia.
(c) erugerata B.
(1) Synod. Toletana IV a. 633 c. 46 (Mansi X, 630, Decret. Pseudois. 370).
(2) Matth. 5, 34—36.
(3) Decret. Pseudois. p. 173 c. 3.
125
Hoc apostoli, hoc praedecessores nostri, hoc prophetae et sancti doctores iuramentum fieri uetant, quorum nos iura sequentes firmamus et sacramenta ne fiant prohibemus. Hinc papa Leo: [1] nullus, inquit, episcopus super sacra iurare praesumat, decernimus; quod qui transgressus fuerit quolibet modo, censurae ecclesiasticae subiaceat. Qui locutus est a repugnantibus. Si itaque caelorum quis habet claues, non destruit canones; at qui destruit canones, procul dubio non habet claues.
C. VI De non ordinando per pecuniam ex concilio Chalcedonensi. [2]
Si quis fecerit ordinationem per pecuniam et sub pretio redegerit gratiam, quae non potest uendi ordinaueritque pecuniis episcopum, presbiterum uel quenilibet, is, cui hoc attemptanti probatum fuerit, proprii gradus subiacebit periculo et qui ordinatus est nihil proficiat, alienus ea dignitate et qui mediator est, anathematizetur. Hinc Hormisda papa: Benedictio — — nullo modo praemio comparetur. (a) Ecce quod Christus iecit de templo, Petrus puniuit in Simone adultum (b) isto in tempore non habetur in crimine.
C. VII Quod successorem non possit sibi quis facere. Ex decretis Hilarii papae.
Nonnulli episcopatum non diuinum sed hereditarium — — quod dei est. (c) (f. 92') Ecce, ubi pecunia cooperante non obseruantur canones et ecce quot modis sacra infrangi iura et cum omni temeritate cotidie defectum pati, pia condolet ecclesia. Herum quia corrigere ob fastum altitudinis nequit exemplum subditorum, id magis est, quod plangit: primum quod per uexationis ambitum, ut omni carni notum est, pontificatus inuaditur, dein quod omnis ordinandus spiritum sanctum mercetur, quod cuique de se ipso ordinato cognitum est: postremum quod nemo quispiam impetret, nisi iusiurando confirmet.
(a) J. 497, Mansi VIII, 432, Decret. Pseudois. p. 690 c. 2 a deo dari.
(b) edulium B.
(c) Hilarii synodale decretum a. 465 c. 5 (Mansi VII, 961, Decret. Pseudois. 630) atque mortales — testamentario deest. unde quidam in locum suum nituntur alios subrogare, aestimari debetur ne -quod, quisquam deest.
(1) Hunc locum inuenire non potui.
(2) C. II (Mansi VII, 373).
126
Interea cum multiformiter praeuaricatio pro lege constituta iam efficiatur, quid papa Leo super hoc censeat, audiatur. Dic, sancte Leo, dic. Leo per uniuersas prouincias episcopis constitutis: Ammonitio nostra denuntiat, ut si quis contra haec patrum statuta — — nouerit denegari? (a)
C. VIII De institutis patrum Innocentius papa.
(f. 93) Si instituta ecclesiastica — — scandala populorum. (b)
C. VIIII De uicario sedis Romanae.
Quia deo ordinante uicarius sancti Petri, si tamen est iure, ueneratur omnium caput, merito ad eum quaerellarum questus et de ipso ad ipsum fiunt profugia, ut, ubi est caput religionis, ibi et captetur rationum finis. Sic quidem instruimur dicente Iulio papa: [1] Si quis putauerit se a proprio metropolitano grau ari apud primatem dioceseos aut penes sententiam apostolicae sedis iudicetur. Ideoque ob legis custodiam iurisque apostolatus reuerentiam humili et subiecto accessu apud uos querimur, nos oues uos pastores et o utinam uos pastores nosque oues simul de alterno proueetu mereamur esse ouantes, proinde subsidant sinistra, absistat et socordia, liceat loqui commoda, audiat ouein pastor, si tamen sicubi est pastor. Nimirum fisicum est, ut morbus a capite manans adeo sensim artus percurrat, quoad totius molem corporis infectam ad ima recurrens emergat. Sic prorsus sic a capite, quod fuit quondam Romanae urbis, nunc tabo et sanies miserrimae opinionis profluunt et utpote fulmen, fulgora, uoces a throno et tonitrua [2] per totius orbis rotam non bene redolentes rumores procedunt, quod malum idcirco constat, quia ingressus pontificum pater caelestis rigando non plantat neque incrementat. [3]
(a) J. 180, Mansi V. 1230, Decret. Pseudois. p. 615 c. 5. ammittere. sit officio summouendus constituta omnium praedecessorum. ordinibus et canonibus. a uestra dilectione. custodiri. in illa commiserit.
(c) J. 108, Mansi III, 1028, Decret. Pseudois. p. 527 nulla uarielas deest. quisque, sibi estimai. locis fiunt scandala.
(1) C. 12, Decret. Pseudois p. 468.
(2) Apoc. 4, 5.
(3) 1 Cor. 3, 7.
127
C. X * Si quis pro pontificatus ingressu quod dederit uel cuipiam iurauerit perdat dignitatem. (f. 93') Simmachus papa. Propter frequentes ambitus — — dignitate uel communione (a) Quod si examen emerserit, vincat sententia plurimorum. (b) Item Bonifacius papa: Si duo episcopi Romae ordinentur, ambo pellantur. [1] Huic etiam Bonifacio petenti Uictor augustus imperiali robore sanciuit: [2] quatenus ab ambitione summi praesulatus ita cessarent, ut si duo contra fas temeritate certatim fuissent ordinati, nullum ex bis futurum penitus sacerdotem, sed illum solum in sede apostolica permansurum diuino iudicio, quem uniuersitas elegerit. Hinc ex statutis orientalium suscepto in nomine Christi episcopatu non suae delectationi nec suis moribus sed patrum diffinitionibus acquiescat.
C. XI De ordinatione Formosianorum.
Concussio ecclesiae et labefactio sacerdotum praesertim animis iustis et plus sapientibus quam oportet sapere, ex capitulo quinquagesimo quarto Innocentii papae [3] ortum est, unde manubrium uituperandi dei ministerium Iudaeis et barbaris improuise porrectum est. Hinc est, propter quod temperantia moderaminis perditur, (f. 94) caritas neglegitur, tunica illa desuper contexta per totum scinditur [4] maleque sortita perniciter dirrumpitur ac pastor, qui putabatur, in lupum uertitur [5] et o tunc non bene scriberetur, si sic nunc male intellegeretur. Satius enim multo non fuisset scriptum, quam ob id omne ius ecclesiasticum esset confusum. Dicit enim papa Innocentius: Cum nos dicamus ab hereticis — — manus impositionem dedit. (c) Ecce textus auditus et impectoratus,
(a) Symmachi synod. a. 499 c. 3 (Mansi VIII, 231, Decret. Pseudois. p. 658) quorum ecclesiae. constituimus, ut si quis pro pontificatu promittere aut sacrare. aliquid pollicitus fuerit uel super hoc. decern. studuerit locis ui priuetur.
(b) Ibidem.
(c) J. 100, Mansi III, 1060, Decret. Pseudois. p. 550 c. 3. manuum, ubi enim, quo — sanitatem deest. unde ubi poenitentia necessaria est. decernimus deest. si ut. qui tetigerit immundum immundus. id quod munditia, quin etiam asserit eum. illum quicquam. cui nihil, quod ille — quia deest. quod enim utique deest.
(1) Hunc locum non inueni.
(2) Mansi coll. conc. IV, 393. Pseudois. p. 554.
(3) J. 100 c. 3 1. 1.
(4) Ioann. 19, 23.
(5) Invect. i. R. p. LXXI: Hinc est — disrumpitur — uertitur.
128
ecce omnis auctoritas frangere sepulcra, uiolare iura. O felix capitulum hereticorum, per quod caritas rumpitur catholicorum, nulla iam quies sepulcri, nulla pausa mortui.
Sed dicit forsitan aliquis: Formosus catholicus et orthodoxus in gremio, apostolici natus, imbutus et detritus numquam fuit hereticus auditus. Caeterum quod domnus Innocentius papa promulgauit, summa est ueneratione dignum eoque, (f. 94') quod dixit, * spiritu intellegendum, sed quod dixit de hereticis non est eotenus de catholicis accipiendum. Quid si obicitur ei uiolentia, dicitur a parte, quia nemo pontificum alius aliter intrat, nisi aut per uim, ut Herodes, aut per pecuniam, ut Caifas, unde quicquid in eo carpitur, in cunctis reperitur. Denique quia catholice uixit et gentes praedicauit, [1] et sua testantur et plurimorum saecula ac per hoc, quia non fuit hereticus, sed uerus catholicus, patet profecto potuisse eum accipere, quod potuisset et dare. Nam si dicitur, non potuisse dare, quod non acceperat, cum uerissimus catholicus fuisset ac primum episcopus, postea summus pontifex, sicut et Marinus episcopus, nihilominus nonnulli et alii eius praedecessores, quo pacto proditor ille diabolus potuit dare spiritum sanctum, quem non acceperat? Legitur enim, quod nondum fuisset spiritus datus, quia nondum fuerat Ihesus glorificatus. Num ludas non dabat, quod non acceperat, dum per sui ternam mersionem sub diuina inuocatione ex spiritu sancto dabat remissionem? dabat, inquam, sed non de se excitabat, quod non habebat: quanto magis iste, qui omnem ordinem compleuerat ecclesiasticum in accipiendo spiritum sanctum, non poterat dare, id quod acceperat.
Poterat, inquam, dicis, si accepisset: quae obiectio repellitur, dum eum hereticum non fuisse ostenditur.
(1) Uulgar. in def. Form. p. f. 108: is etiam gentem Bulgarorum uita sanctitatis praedicationem confirmans, ut uerus apostolicus ad fidem adduxit. f. 105': hic enim dum esset celebrior ea tempestate suis contribulibus nobilitate, morigeralitate grauiorque omni probitate.
129
Unde conuictus necesse est, ut concedas, eum accepisse, quod potuisset et dare. Etenim peccatum nemo dimittit, nisi solus deus et cum ita sit, liquet, *quia non dimittitur originale, (f. 95) nisi per officium sacerdotale efficitur motus, unde fit effectus. Sacerdotis quippe est operatio, per quam datur remissio et cum datur, non ex sacerdote sed per sacerdotem datur. Aliud est enim ex suo dare atque aliud per eum quid dare. Quo fit, ut detur per efficientiam, quod non habetur per habitudinem, infunditur nihilominus uita per efficientem, sicut et datur benedictio per inuocantem. Fit exterius mysterium per uerbi cooperationem, quatenus reformetur homo interius per diuinitatis plenitudinem, excitatur uerburn et datur sacramentum, accedit homo super hominem, deus super mentem. Hinc est, ut per effectum exteriorem uideas interiorem; effigiatur nempe umbra exterius, ut ueritas contempletur interius. Hinc dominus ait: [1] Spiritus est, qui uiuificcit, caro non prodest quicquam. Et apostolus. [2] Nihil est, qui rigat, sed deus, qui incrementat, quocirca manifestum est, habuisse Formosum efficaciam dandi, quia habuit facultatem accipiendi, per episcopalem manuum impositionem, simul et uerbi inuocationem.
Sequitur et dicit: qui honorem amisit, honorem dare non posse, sed hoc totum de hereticis. Caeterum cotidie catholicorum fit honoris lapsus et rursus in eodem status, ut scriptum est: [3] Septies in die cadit iuslus et resurgit, et iterum: [4] Numquid qui dormit, non adiciet, ut resurgat. Nimirum magnus ille rex Dauid et summus apostolorum Petrus grauiter ceciderunt et tamen a lapsu exilientes ad pristinum demum honorem subierunt. Quare ergo non conceditur, quare non placet, ut sub ipsa forma * catholicus resurgat Formosus, (f. 95') cum certum sit, a praedecessoribus suis omni honori esse redditum, gratia habitum ac post omni incremento ecclesiastico
(1) Ioann. 6, 64.
(2) 1 Cor. 3, 7.
(3) Prov. 24, 16.
(4) Psalm. 40. 9.
130
ordinabiliter ad summam sedem prouectum, nisi quia inuidia diaboli mors introiuit (a) in orbem terrarum et imitantur eum, qui sunt ex parte eius. Quare itaque non patitur resurgi ab illis, qui de mortuis iudicant, qui non se ut homines scire sed ultra hominem esse et scire se ferunt, quod plane non esset consequens, nisi et esset praecedens; nequaquam enim id opere ageretur, nisi primum mente agitaretur. Debuerat certe erubesci homo uelle deo tollere, quod suum est. Pater enim omne iudicium dedisse filio dicitur, non Romae, neque filius dixit: tu es Roma et super hanc Romam aedificabo ecclesiam meam, sed: [1] tu es Petrus et super hanc petram, non dixit Petrum, sed petram, intellegi uolens eius fidei et confessionis soliditatem aedificare et firmare immeritorum subsequacium consimilem, non quidem sequacium sine mejito: alioquin non est sequax Petri, si non habeat meritum illius Petri. Quid igitur: ostende mihi fidem sine operibus [2] et ego ostendam tibi sequacem Petri sine merito illius Petri. Unde ergo est iactantia; si meritum eius nemo potest habere, quomodo eius potestatem se gloriatur habere? Nuni dicendum est, profuisse summis sacerdotibus super cathedram Moysi sedisse [3] aut etiam de stirpe Abrahae secundum carnem descendisse ? Minime.
Perindeque si canones ueluti Sirenarum cantus surda transiguntur aure, [4] deberent saltem ominosam mentem scolae clamantes mollescere, (f. 96) quae dicunt nullum *cum mortuis certamen parcendumque esse sepultis. [5] At contra delatorum agitationes satis beniuolis super hoc respondisse debuerat iam sufficere, sed quia eorum importunitas modum carpendi nescit, additur, quia si dicitur Formosus Portuensis episcopus fuisse, dicitur et Marinus praedecessor eius episcopus extitisse.
(a) introibit B.
(1) Matth. 16, 18.
(2) Iac. 2, 20. 26.
(3) Matth. 23, 2.
(4) Hieron. adv. Iouinian. l. I c. 4: quasi sirenarum cantus et fabulas clausa aure transite.
(5) Uulgar. in def. Form. f. 108: cui tanto uiro examinato ut aurum nil iuuare potuêre scolae clamantes: o parcite sepulto et nullum cum mortuis certamen, sed fuit in eo licitum, quod libitum.
131
Bonum quidem persequi uitium eius fuisset, si non imitabile esset, at quia imitatur, turpe est doctori, cum culpa redarguit ipsum. Hinc Paulus: [1] Qui praedicas non furandum, furaris, qui dicis non moechandum, moecharis, qui abominaris idola, sacrilegium facis, qui in lege gloriaris, per praeuaricationem legis deum inhonoras. Ergo si destruitur ordinatio Formosi, quare non calumniatur et Marini, qui similiter episcopus fuit? [2] Quis itaque sic sobrius, sic parcus, quare laudabilis uirginitas eius non imitatur [3] et si non imitatur, quare blasphematur, quare corpus eius a spiritu sancto inuiolabile seruatum ita ferine discerpitur et dilaceratur? Ubi sunt leges, quae lioc iubent, quis umquam audiuit talia, non prorsus auditum in Cbanaan neque uisum in Theman. [4] Corporeo siquidem suco haeserat busto, unde npn tam facile discerpi poterat, cum, ecce, subito rabidi duo frenetica frendentes sagacitate fixis pedibus, horribile dictu, super uenerabile corpus sacri pontificis cruda agitatione totam compagem substantiae eneruiter ruperunt, pauor et timor omnium, quorum mens sanior erat. [5] * Ecce, unde ministerium dei uituperatur [6] in gentibus: Iudaeus gannit, Agarenus illudit et quia in axe mundi talia fiunt, celari non possunt. Ecce, quod quasi (a) . . . . . Hieremias expauescens clamabat: [7] Horribilia, inquit, facta sunt super terram, prophetae iniquitatem prophetant * et de corde suo mendacia praedicant, (f. 96') unde in desiderio animae suae attraxerunt ventum amoris sui.
(a) Spatium uni uerbo congruum uacat.
(1) Rom. 2, 21—23.
(2) Uulg. in def. Form. f. 109': Quod si tu, inquam, dixeris episcopum illicitum esse scandere ad papatum, pauendum est, ne irritum dicas Marinum et eius factum.
(3) Uulg. in def. Form. p. f. 108: is est profecto ille, qui in omni uita sua tantae grauitatis forma extitit, ut uinum non biberet, carnis gustum nesciret, femineae copulae expers octogenarius uirgineum suum corpus hominem exuens terrae commendaret.
Baruch 3, 22.
(4) Uulg. l. 1.: et cum tanta probitate praeditus, toto mundo ut alter Lucifer illuxisset, uim passus in sepulcro, busta diruta, ossa fracta, uti quoddam mephiticum eiectus est extra puplicum.
(6) 2 Cor. 6, 3.
(7) Ierem. 5, 30. 31; 2, 24.
132
Et Paulus: [1] Ego, inquit, scio, quin intrabunt post discessum meum lupi graues in uos, non parcentes gregi et ex uobis ipsis surgent in homines loquentes peruersa, ut adducant discipulos post se et alibi [2] isdem praesagus futurorum discipulos cauere (a) ab bis monet, ut nouitates uitent uocum profanas, ad impietatem enim semper ista proficient, quae semper spinas et tribolos intulerunt. [3] Iubcns etiam Timotheum, [4] ut denuntiaret quibusdam, nê quis aliter praedicaret et rursus: [5] State et tenete traditionem, quam accepistis et item: [6] Etiam si angelus de caelo ueniens euangelizauerit praeter id, quod euangelizatum est, anathema sit. Non enim frustra a domino interminatur: [7] Extendam, inquiens, manum meam super prophetas, qui uident mendacia et loquuntur uana in populo meo, non erunt disciplina neque in scriptura domus Israhel scribentur et in terram Israhel non intrabunt, quia populum meum seduxerunt.
Ecce igitur tempus ueniet et nunc est, quando non oues pastoribus, sed pastores perierunt ouibus, quas ob res beatus grex, cui dedit dominus de pascuis iudicare. Denique papa Celestinus hoc in spiritu praeuidens: [8] Semper, inquit, abscidendi sunt, qui conturbantes animos Christianorum pro arbitrio suo euangelia uertunt et deo fructificare non sinunt. Certum est enim, quia tales sententiarum nouitates de uana gloria descendunt, dum sibi nonnulli uolunt acuti perspicacesque uideri, quaerunt quid noui proferant, unde temporalem acuminis gloriam consequantur. Unde uos oues Christi impiam disputationem respuite, ut uigilantes in Christo inter cibum et uenenum certa * uobis discretio sit et permaneatis in his, (f. 97) quae docentibus superioribus pastoribus didicistis. Fuerunt enim hactenus sacerdotes magisterio et sanctitate pollentes,
(a) canere B.
(1) Act. 20, 29. 30.
(2) 1 Tim. 6, 20.
(3) Hebr. 6, 8.
(4) 1 Tim. 2, 3.
(5) 2 Thess. 2, 14.
(6) Gal. 1, 8.
(7) Ezech. 13, 9. 10.
(8) Hunc locum inter decreta Coelestini papae non inueni.
133
qui numquam a paternis traditionibus deuiantes ecclesiam summa quiete rexerunt. In his etenim, qui aliter docent, quam apostoli tradiderunt, quod spei inueniatur, ignoro, qui non solum attritos non alligant, [1] sed et alligatos conterunt; non solum elisos non eleuant, [2] sed etiam stantes conantur allidere; non solum dispersa non colligunt, sed et collecta dispergunt, quamuis nec conteri possit domino mens dicata, nec elidi, qui stat in uirtute caelesti, sed nec sancta turba dispergi. Postremum quod accusatur Formosus, hoc ab inuidis, non quidem a suarum uirtutum emulis, si quidem accusare illustres uiros sui famam quaerere est; plerique etiam propterea uolunt alios accusare, quia per illos se cupiunt excusare.
C. XII De contentione.
Quod magnopere contentio cauenda sit, Anastasius papa: [3] Nos, inquit, humiliter supplicantes controuersiam in ecclesia remanere nolumus, eum magis contentio uitanda sit, sicut dicit apostolus: [4] Cum sint inter uos aemulationes et contentiones, nonne carnales estis et secundum carnem ambulatis? Item: [5] Nihil per contentionem neque per inanem gloriam, sed in humilitate mentis inuicem aestimantes sibimet ipsos superiores non sua singula respicientes, sed aliorum. Si enim nonnulli pro praelatione insolenter in animo sese non efferrent, nequaquam in subditis potestatiue, ita ferirent, sed dum uident se gradu superiores, despiciunt elato oculo humiles inferiores.
C. XIII De qualitate praelatorum.
Leo papa monens et informans praelatos ecclesiae ob custodiam caritatis pastorum et ouium: * Ita, inquit, (f. 97') adhibenda est correctio, — — tendit ad noxam. (a)
(a) J. 189, Mansi V, 1278, Decret. Pseidois. p. 618 unde apostolus ad regimen Timotheum. ait. fratres et cel. si quibuscumque. uidelicet. accidunt. sint. eos corrig. qui sua quaerunt, discedit.
(1) Psalm. 146. 3.
(2) Psalm. 144, 14.
(3) J. 464, Mansi VIII, 189, Decr. Pseudois. p. 655 c. 4.
(4) 1 Cor. 3, 3.
(5) Phil. 2, 3. 4.
134
Simplicius quoque papa inter caetera: Privilegium procul dubio meretur omittere, qui. permisso sibi abutitur potestate. Hinc et Leo: Unusquisque proximo suo placeat — — sit minister uester. (a)
C. XIIII Quod mortui non sint a uiuis indicandi.
Praeterea, quia totum pondus ratiocinationis huius negotii ex Formosiana causa ingruit, si quid mitius effici potuisset, ne caritas ecclesiarum quassata fuisset et tam lugubris barbarorum irrisio ecclesiam non * oppetisset, (f. 98) uideamus, si documento canonum quoquorsum ratio elici potuisset, potius intactam causam Formosi transisse, quam tantam molem nouae calumniae commouisse. Anastasius itaque papa talia monet: Ammonente nos beatissimo apostolo, ne — — unitas ecclesiae dissipatur. (b) Paret itaque quomodo quisquam, qui iam migrauit de saeculo, in iudicio non sit detentus humano: quod si nemo subiectorum exutus carne est iudicandus, quid de summo pontifice, qui nec uiuus reprehendendus erat, in pretioso iam somno mortis quiescens (c) a sepulcro euulsus et ana thematizandus est? Etenim Marcellinus licet demonibus turifieasset, tamen a nemine iudicari fuit ausus, quia nefas est iudicari a quoquam sacerdos summus. [1] Scriptum enim est: Non potest humano condemnari examine, quem deus suo reseruauit iudicio. [2] Quae res adeo uiluit, ut non solum non diiudicentur, sed etiam acerba (d) et puplica seditione comprehendantur [3] et in reali carcere proscribantur,
(a) Mansi V, 1284, Decret. Pseudois. 620 aedificationem et quidem si dignitas sacerdotum communis. inter apostolos. propositum. oboedientiam ipse dependat et si non. aliis. magistri. qui dicit: qui maior.
(b) J. 464 c. 2, Mansi VIII, 188, Pseudois. p. 655 in boc deest. ad deum, nemo — moritur deest. siue — sumus deest. a mortuis deest. autem quis es qui iudieas. aut quare — reddet deo deest. offendiculum fratribus uel scandalum. beatus deest. praesumendo indicium inferamus, de quibus. deus. in boc si quispiam, usurpat.
(c) quiescenti B.
(d) acerua B.
(1) Cfr. Concil. Sinuessan. a. 303 (Mansi I, 1257): prima sedes non iudicabitur a quoquam.
(2) Isidori synonymor. 1. II n. 86 (opp. ed. Arevalo VI, 519) cfr. Pseudois. p. 98 c. 7, 126 c. 5, 163 c. 17, 193 c. 7, 474 c. 19.
(3) Inv. i. R. p. LXXI Anastasius papa ita monet — apparet ergo quod nemo, qui — iudicio det. sit hum. — et in praesidio iam mortis somno — anathematizari putatus est — licet diis — fuit iudicatus — summus pontifex — nemo enim potest (ut supra scriptum est) humano — seruauit — uoluit — iudicentur — compraehendantur.
135
donec suptili commento factiosoque astu carnificinus eorum interitus machinetur, utrum * eliminato exilio an concito exitio, (f. 98') quid super his sit agendum determinetur. Quod nuper de Leone et Christoforo sacris apostolicis actum totus mundus contremuit: quando simul tres luctabantur apostolici, quorum unus qui fortior reliquos duro domans ergastulo uitam eorum cruda maceratione decoxit ac tandem miseratus diro martyrio finiri compulit et ab imis medullis dolentes animas extorqueri fecit, quatenus securus singularitatis uictor suorum hostium in apostolicali cathedra sola maiestas adoraretur. O nouum et inauditum: deus insequitur deum, angelus angelum, immutantur naturae, ouis infestat ouem. O aurum, quomodo mutasti colorem tuum optimum! sparsi sunt lapides sanctuarii in capite platearum, [1] nimirum Balthasar potat in fialis aureis, [2] Hierusolymitana caecitas transiit rediuiue in arces Romanas. Sed ue illis miseris, quos liaec cenosa inficit prauitas, unde tandem fugiendum et amaro planctu medendum est piaculo.
C. XV Quod saepedictus Formosus dicatur non habuisse, quod dare potuisset.
Notum est a Marino primum episcopo, dein summo pontifice, cuius ordinatio hactenus intacta habetur, fuisse absolutum, receptum et in pristino honore reuocatum, [3] non scismaticum neque hereticum eum umquam fuisse auditum, propter quod non potuisset accipere, quod potuisset et dare. [4] Quod autem fingitur uersutis (a) et factiosis neniis non ordinatum eum fuisse ab episcopis, sed in commendatione pontificatum accepisse, refellit hoc ueritas. Alioquin notaretur ecclesia sexennio fuisse uiduam, quod absurdissimum et mente captis est dicere. [1]
(a) uersutus B.
(1) Thren. 4. 1.
(2) Dan. 5, 3.
(3) Cf. Inf. et Def. c. 20, 32 p. 47, 51.
(4) Invect. i. E. p. LXXII: a Marino scil. prim. episcopo dehine summo papa et uniuersali pontifice, a quo fuit absolutus et benigne receptus et in pristinum honorem . . est reuocatus, non schismaticus neque haereticus — quomodo ergo dedit, quod non accepit ?
136
Quomodo ergo ad (a) imperiale decus Lautbertum et Arnulfum tantae maiestatis homines nisi perfectus pontifex quiuisset prouehere, [2] (f. 99) sed hoc obloquentium * est commentum. Caeterum si Formosus calumniatur, Iohannes reliquiue successores quare obliterantur? Quia, inquis, locum nostrum anticipauerunt et subripuerunt. Ergo et omnes successores non similia (b) dicere possunt de praedecessoribus? Beatus enim Clemens non indigne tulit de Lino nec quisquam eorum talia dixit, sed magis inferiorem et indigniorem se suo praedecessore (c) usquam praeiudicauit. Unde omnimodis patet, quia hoc nil aliud est, nisi gloriam propriam quaerere contra dominicum praeceptum, quod dicit: [3] Ego non quaero gloriam meam, est, qui quaerat et iudicet. Frustra enim dei in futuro gloriam accipere sperat, qui hic utcumque potest a se sibi praesentem affectat.
C. XVI Quod ordinatio Formosi rata omnimodis sit. Igitur quia non iusta reprehensio in conclusione ordinatorum Formosianorum constat, etiam ut condescendamus delatorum eius assertionibus et o non ad iudicium nostrum! dicamus: Reuera templum dei praeiudicare in spiritum sanctum est peccare. Quid, si fuit inuasor, ut dicitur, pecuniis ingressor, malus in puplico, peior in priuato, pessimus in deum, numquid deterior Inda? numquid execrabilior Acacio? Et quidem iste pec proditor nec hereticus. Acacius enim dum fuisset detestabilior detestabilissimis, ordinauit tamen stabilem ordinationem. Quocirca legantur super eo papae Anastasii decreta, 1 quod eos quos per damnationem suam baptizauit uel ordinauit Acacius sacerdotes uel leuitas, illa portio lesionis non attingat. Nullum enim, quos sacravit Acacius ulla eos ex nomine suo lesio attingit, quod (d) (f. 99') — — diabolus ipse deiectus est.
(a) ad a me additum est.
(b) simul a B.
(c) praedecessori B.
(d) sacramenta minus, uideantur. baptismum. illa quae. excludit: hic est. sancto deest. fedissima. nulla ministerii, et fur. qucquid. declarante domino: scribae, uero facium. Quicquid. ab hominum proueelu quodlibet. pro officio credimus contineri implendo diuin. eff. hinc apostolus: neque qui. enim non. sed quem praedicet, ut.
(1) Ib.: quod absurdissimum atque prophanissimum et mente re ipsa captis est dicere.
(2) Ib. p. LXX: imperatorem Lambertum imperiali diademate redimiuit.
(3) Ioann. 8, 50.
(4) J. 464 c. 7, Mansi VIII, 190, Pseudois. p. 656.
137
Ecce uides, qualiter sacrilegi, furis et proditoris et heretici sancta comprobetur baptizatio et ordinatio, dummodo summi pontificis orthodoxi et catholici conetur euacuari rata facta et complexa ratio, quod nullatenus credendum uel sequendum est.
C. XVII Quod licet fuisset malus, in nullo nocuisset ordinatio suis. Item ex decretis Anastasii papae.
Acacius igitur dum male bona ministrauit, sibi tantum — — Unde remotis hominum studiis siue uersutiis haec sola ueritas tenenda et seruanda est et nisi sola inuidia humana corda non inflasset, (f.100) poterat tam clara auctoritas sufficere, ne tantum scandalum in ecclesia dei fuisset.
C. XVIII De moderanda ratione pro temporis qualitate.
A temperatis rectoribus plerumque culpa dissimulatur, ne, dum cum austeritate subditis imperatur, aut ad iracundiam prouocetur aut certe per exaggerationem frangatur, idcirco ratio est consideranda et persona intuenda, simul et tempora sunt perpendenda, ut apostolus ait: [1] Redimentes tempus, quoniam dies mali sunt et dominus per prophetam feriens: [2] Per uos, inquam, nomen meum blasphematur in gentibus, et in euangelio: [3] Cauete ab hominibus. Hinc est quod papa Leo cis mâre episcopis consulit dicens: Omnis ecclesiastica disciplina resoluitur (b) — — impune committi, sin alias non est consulere populis, (f. 101') sed nocere nec praestare regimen sed augere discrimen.
(a) Ibid. p. 191 c. 8 opiinuit, oplinentibus enim mysterii uirtutem suam aliis rea. enimuero ad. Dauit ait. confringet capita, superbia enim, ruinam, unde cum. uerlice. ubi non. sola quae precauerit: obnoxia unde.
(b) J. 188, Mansi V, 1262 (Pseudois. p. 623) omnisque ordo. nullum antea per longae eruditionis ignem et per fornacem diuturni laboris subierunt. peruerso subito. non modo laicos. ac uiduarum. nonne exigunt. sed et in. ultione feriatur. sed cum ita sit circumstant. et quia uniuersae sedis apostolicae pietatem nostram ita temperare debemus seutentia. quaedam sint toleranda quaedam punienda et id sane. quod utcumque patimur ueniale inultum post non erit. si demum usurpatum fuerit. retussio peccati. neque quod.
(1) Ephes. 5, 16.
(2) Isai. 52, 5.
(3) Matth. 10, 17.
138
Unde datur intellegi, quia apud summum arbitrum ac ceptius fuisset Formosiana, ut dicitur, praesumptio sub silentio dissimulando corrigi, quam dirrupto uinculo caritatis totum mundo scandalum inferri. [1] Dicat etiam adhuc Innocentius papa, quod super hoc ei placeat. Peruideat, inquit, dilectio uestra, fratres (a) — — sollicitudine percauendum et quidem Christus traditorem suum tolerans usque ad finem ad euangelizandum cum caeteris misit.
C. XVIIII Quod secundum consultum episcoporum proteletur quodcumque negotium.
(f. 101)
Canonicum est, ut quicquid maioris negotii est, cum omnium consensu agatur pontificum, non aliquo dominationis fastu, sed humili et concordi amministratione, ut dominus ait: [2] Non ueni ministrari, sed ministrare. Quocirca decuerat uos, o primates, compescere primum tanti ambitus tantaeque seditionis Romanicos fastus, quos cotidie pia desudat ecclesia, ac inde quicquid generaliter fuerat necesse cohibendum uel resecandum uniuersali consultui fuisset attributum Uulgo igitur dicitur, stultum esse aliis uelle imperare, cum sibimet ipsi non possit frenum imponere. Quo itaque pacto alios uultis coercere, cum nulla sit uobis potestas (b) uosmet regere? Uos per ambitus et seditiones belligerando ad summam arcem contenditis subire (3) et sic pro libitu ecclesiam dei excommunicare, quis uobis ex hoc crediturus? Non plane est deus, sicut homo. Si enim angelis superiori naturae non pepercit, uerendum sit cuilibet homini inflare et ultra hominem se cogitare, ne forte dum plus quaerit esse, quam est, minus sit, quam est. (4)
(a) J. 100, Mansi III, 1002, Pseudois. 551 c. 6 quia quod necessitale actum est. solêre.
(b) polis D.
(1) Invect. i. R. p LXXII: unde — satius et aptius — disrupto — uniuerso mundo — inferre.
(2) Matth. 20, 28.
(3) Invect. i. R. p. LXXIV: nam uulgo dicitur — alios coercere — non ualeat — alios uis redarguere — cum tibi — temetipsum corrigere ? per ambitus enim — summum apicis culmen principes tui contendunt subire.
(4) Ib.: Quis enim ei ex hoc-cred. erit? . . non est enim deus — ang. extollentibus non pep., quanto magis hominibus est cauendum, ne extollantur ... ne forte — uult esse quam sit — quam sit.
139
Semper enim forma beati Petri prae oculis deberet assistere, quatenus humana mens repressa modum suae fragilitatis uideret et uidendo paueret, ne de alto ad ruinam rueret. Non enim Petrus gloriam suam quaesiuit, sed pie et modeste uixit, qui insuper cum a iuniori condiscipulo reprehenderetur, non superbe tulit, quin potius benignus benigne suscepit et ueritatis humilitate se coercuit, unde sanctam uitam saeculis in exemplo dimisit, dum miti ductu sanctum cursum finiuit.
Caeterum * legatione pro Christo fungimur, [1] ut apostolus monet, (f. 101') pacem petimus, unanimitatem quaerimus, sanari caput oramus et ne tam leuiter uniuersalis ecclesia in posterum scandalizetur, humili subiectione deposcimus [2] et quia uos ut Christi pastores, quod o utinam sit, super nos ueneramur, blande et tenere utpote oues a uobis depasci per Christum et in Christo precamur. Explicit.