AUXILII IN DEFENSIONEM SACRAE ORDINATIONIS PAPAE FORMOSI
- Libellus Prior (c. 1—19) 59—78
- Libellus Posterior (c. 1—12) 78—94
- Appendix 95
LIBELLUS PRIOR.
Quis dabit capiti meo aquam, et oculis meis fontem (f. 14') lacrimarum? [1] et plorabo, non ut Hieremias interfectos corpore, sed, quod est deterius, plorabo animarum interitum [2] et nefarias euersiones, quae in capite omnium ecclesiarum puplice inhorruerunt. Heu pro dolor, quis non contremescat in tantae sanctitatis arce sacrilegas perstrepere inuasiones? de cuius benedictionibus uniuersarum ecclesiarum propagines fecundantur, cuius iudicio totius orbis errata corriguntur. Attamen licet flumina descendant, irruant uenti, consolatur me dominus [3], qui ad apostolorum principem polliceri dignatus est dicens: Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam et portae inferi non jjraeualebunt aduersus eam. Quid enim flumina hoc in loco? quid uenti, quid inferi portas accipere debemus, nisi impetus et procellas pessimorum hominum? Sed quia fundamentum aliud, magistro gentium docente, [4] nemo potest (a) ponere praeter id, quod positum est, quod est Christus Ihesus, et alibi: [5] *petra autem erat Christus, ecclesia (f. 15) super petram, id est Christum, fundata et Petro ad regendum
(a) potes B.
(1) Ier. 9,1.
(2) Cfr. Invect. in Romam p. LXXIII: non solum ad dampnationem corporum, uerum etiam, quod deterius est, ad detrimentum animarum.
(3) Matth. 16, 18.
(4) 1 Cor. 3,11.
(5) 1 Cor. 10,4.
60
commissa si forte ad tempus per iniquos inuasores conculcari, uidetur, moueri tamen nullatenus potest, quia fundata est supra firmam petram.
Cap. I Pericula igitur et iniustas degradationes, quae ibi inpraesentiarum aguntur, uellem quidem in praecordiis gemere et non uocibus exprimere, sed sacri ordinis ineuitabilis necessitudo me silêre nequaquam permittit. Nonne post obitum quarti Benedicti papae [1] uir domini laudabilis uitae et sanctitatis nomine Leo apostolorum uicarius papa urbis effectus sanctae Romanae ecclesiae gubernacula dum per triginta dies amministrasset, a quodam Christophoro presbitero suo apprehensus est et carceralibus ergastulis mancipatus? mox autem idem Christophorus se papam instituit. Deinde Sergius quidam, qui apud Francos plurimis iam temporibus fuerat commoratus, ualido Francorum auxilio et quorundam (f. 15') Romanorum machinationibus praefatum *comprehendi ac recludi fecit Christophorum, nec multo post latenter Romani ingrediens eisdem opitulantibus Francis apostolatus fastigium conscendit. [2] Et quasi ista non sufficerent, nouum et inauditum addidit sacrilegium: pro nefas, clerum sanctae Romanae ecclesiae partim carceribus, partim minis exilioque terruit, quatenus ad deponendam reuerentissimi papae Formosi ordinationem et ad cunctas propagines extirpandas, quae ab eius consecrationis radice hactenus deriuatae sunt, assensum praeberent. Illis autem, ne talia fierent, contradicentibus, memoratus Sergius fautorem suum callide destinauit Neapolim tamquam pro aliis rebus, fecitque adueetari nauigia, quatenus qui huiuscemodi depositionis participes fore noluissent, eisdem imponerentur nauigiis et in exilium Neapolim mitterentur. Erant enim huiusce transgressionis consentanei, qui dicebant : miseri, deponite rigorem animi uestri, quia si Neapolim delati (f. 16) fueritis, alii Saracenorum manibus trademini, *et alii in puteos
(1) A 903.
(2) A. 904 Ianuario mense.
61
ceno et serpentibus noxios deponemini ibique miseram exhalabitis uitam. Quid plura? cum gemitu et contritione cordis coactum dederunt assensum.
O beatissime apostolorum princeps, scimus profecto, quia propter nimias offensiones recessit zelus tuus de sanctuario nominis tui. Uicarii tui, pastores nostri ad instar ludentium puerorum inuicem se certant deponere et anathematis nexibus se obligare non uerentur et, quod est deterius, antiquas plurimorum ordinationes episcoporum irritas facere pro nihilo ducunt. Exurge, quare obdormis domine, [1] exurge precibus apostoli tui Petri, cui promittere dignatus es, [2] ut portae inferi non praeualeant aduersus ecclesiam tuam, quam illi ad regendum committere uoluisti. Exurge et iudica causam tuam et ne obliuiscaris uoces quaerentium te. [3]
C. II His igitur breuiter praelibatis, noui pastoris huius uideamus apologiam. Asserit enim: ego quidem ante istos, quos careeri mancipaui, immo ante alios, qui nuper apostolici fuerunt, fui aduocatus et anulo ecclesiastici iuris sponsam meam, id est sanctam ecclesiam, subarratam habui, [4] *sed alii (f. 16') per uim abstulerunt illam mihi; [5] quando potui, recepi sponsam meam. Ad haec iustum uidetur dari responsum : Nonne puplica electione nec aduocatus nec electus fuisti, sed ex parte tantum et ideo ad tanti honoris apicem regulariter pertingere non ualuisti. Et ut aliquid plus inferam: etiam si tibi cleri et populi parte fauente apostolicus papa tunc consecratus fuisses et e regione alter sub intentione ordinatus esset, aequum fuerat, ut cum quo ex duobus uobis maior et sanctior cleri et populi pars inuenta fuisset, ipse apostolicam cathedram optineret, iuxta quod de uenerabili papa Simmacho atque Laurentio factum legimus. [6] Uterque enim sub intentione uno die ordinati sunt, Simmaehus in basilica Constantiniana,
(1) Psalm. 43, 23.
(2) Matth. 16, 18.
(3) Cfr. Psalm. 73, 22.23.
(4) A. 897 exeunte.
(5) A 898 c. Iunio mense a Iohanne IX expulsus.
(6) Uterque enim — praesul Simmaehus ex vita Symmachi (a. 498–499.)
62
Laurentius in basilica beatae Mariae. Ex qua causa separatus est clerus et diuisus est senatus, alii cum Simmacho, alii cum Laurentio et facta intentione hoc inter se partes constituerunt, ut ambo Rauennam pergerent ad iudidum regis Theoderici. Qui dum ambo Rauennam introissent, hoc indicium aequitatis inuenit, ut qui primo ordinatus fuisset uel ubi pars (f. 17) maxima cognosceretur, *ipse sederet in apostolicum sedem: quod in Simmacho repertum est et factus est praesul Simmachus.
C. III Fortassis enim redarguitis me dicentes: quis te causidicum uel iudicem constituit praesertim contra Romanam ecclesiam? Unde non immerito et nos dicimus: quis uos constituit ruinam inferre sacris, ordinibus, quos maiores uestri apostolorum principis auctoritate longe lateque propagare conati sunt; maxime cum doctor gentium clamet et dicat: [1] Non posuit nos deus in iram sed in acquisitionem salutis. Quoniam quidem, unde totus orbis diuina illustratur luce, tristes eruperunt tenebrae. Absit, inquam, absit, ut mea paruitas quippiam aduersus sacrosanctam Romanam ecclesiam disputet, sed quicquid super his rebus loqui uideor, non contra ipsam, sed pro ipsa loquor. Reuera enim nos apostolico patri tamquam beatis apostolis Petro et Paulo in omnibus optemperare satagimus: quippe si nos super quibusdam offensionibus redarguere uel excommunicare noluerint, libenter sustinere parati sumus, sed depositionem eiusmodi sacrorum (f. 17') ordinum saltem audire non possumus. Quo igitur *pacto subuersionem sacrae unctionis sustinere potero, quae a pluribus annis per cunctas Italiae regiones multipliciter pollet? Hanc quippe consecrationem ille instituit papa, quem clerus et populi Romani summopere studuerunt eligere. Quapropter non est, unde merito nobis irasci possit, qui procul in longinquis terrarum spatiis uersamur. Ideoque, si tantus est irascendi zelus, non nobis, sed Romanis irascatur ciuibus, qui talem
(1) 1 Thess.5, 9.
63
eligere sunt ausi, cui sacri canones obuiare possint. Nonne deposito Acacio, quoniam fuerat lieretica fece contaminatus, ordinationem tamen eius sancta ecclesia in suo statu manere permisit [1] et tu multiplices consecrationes, quae a plurimis temporibus, id est ab ipso uenerabili papa Formoso, a cuius apostolica dignitate tu ipse iam decimus computaris, irritas facere non uereris. Debueras enim misericorditer iudicare, ut et ipse quandoque misericorditer iudiceris. Domini enim sententia est: [2] in quo iudido iudicaueritis, indicabitur de nobis.
C. IIII Uideamus interea, quare uenerabilis papae Formosi (f. 18) ordinationem incassum uexare non formidat. Ait enim: Formosi ordinationem cunctasque ab eo deriuatas propagines idcirco ad nihilum redigo, quia in synodo depositus fuit. Huic infamationi una sufficit responsio, id est: non canonice facta est eius depositio. Quod qualiter factum fuerit, breui prosequar stilo. Georgius siquidem, cui cognomen fuit de Auentino, et Gregorius nomencolator octauo Iobanni papae in sinistram uenerunt suspicionem: idem uero Formosus praesul mutua cum eis uidebatur dilectione conexus et idcirco ab eodem papa non aequis oculis aspiciebatur. Quid plura? disseminatus est rumor, quod alius ex eis in Tyberim foret praecipitandus, alius lumine priuandus, alius autem membris deformandus, unde factum est, ut nocturnis horis repentino nuntio perterriti urbem egredientes imminens periculum fugiendo euaderent. Nec multo post ad Francos peruenerunt. Mox autem praedictus papa *direxit nuntium post eos dicens: (f. 18') reuertatur Formosus praesul in episcopatum suum; cur fugam arripuit? Quod ille audiens ammodum facere titubauit: tunc conuocata synodo anathematis eos uinculis obligauit. [3] Deinde a ciuitate Neapoli tres dromones deferri praecepit, quibus ascensis in Franciam transfretauit. Quod audiens Formosus
(1) Cfr. Decreta Anastasii papae c. 7 (J. 464, Mansi coli. conc. VIII. 190.)
(2) Matth. 7, 2.
(3) A. 876 d. 19 m. Aprilis.
64
domini antistes confidens de apostolica pietate intrepidus ad eius uenit praesentiam et genibus prouolutus coepit clamare et dicere: ego sum, qui peccaui; ego, qui inique egi, miserere mei, quoniam quidem illius matris ecclesiae pastor es, qui omnibus ad se uenientibus misericordiae uiscera patefacit. Interuenientibus, qui tunc aderant, episcopis, uix optinere potuit, ut humi residens per apices propria manu roboratos promitteret, se in laico semper habitu atque communione fore mansurum et quasi ista non sufficerent, quidam praesul nomine Ualpertus, qui eius episcopatum acceperat, inuenta occasione, quantum in se fuit, calamum quassatum conterere [1] non pepercit. Zelo quippe ductus pro episcopali cathedra eius, quam arripuerat, egit apud eundem papam, quatenus idem uenerabilis pater Formosus iureiurando concluderet, ut (f. 19) numquam Romuleam *introiret urbem, numquam sui honoris reciperet sedem: quod iuramentum non palam sed occulte in quodam cubiculo coactus dedit. [2] Haec mihi Petrus uenerabilis archidiaconus sanctae Neapolitanae ecclesiae, qui tunc interfuit, seriatim retulit. Porro, quicquid amplius his lingua dolosa super eius infamatione uel depositione componere nititur, falsum est et deus, aequitatis iudex, qui inultum abire non patitur, [3] disperdet eum cum uniuersis labiis dolosis. [4] Non enim qui faciunt, apostoli sententia est, [5] sed et qui consentiunt facientibus, digni efficiuntur morte perpetua. Reuera enim, ut supra relatum est, Ron praesens sed absens per uim furoris depositus est et iuramentum illud non sponte sed coactus dedit.
C. V His ita commemoratis inspiciamus decreta sanctorum patrum et uideamus, si pro fuga anathematizari debuit aut si canonice depositus est uel etiam si reconciliari minime debuit.
(1) Isai. 42, 3. Augusto. Cfr. Inf. et Def. c. 20 (ed. Mabillon p. 46 -47), c. 32 (p. 51).
(2) A 878 mense
(3) Iob. 24, 12.
(4) Psalm. 11, 4.
(5) Rom. 1, 32.
65
Ex epistola Iulii papae ad orientales episcopos directa pro fuga Athanasii et reconciliatione eius. (a) De fuga, super qua — — fugisse leguntur. (b) (f. 19')
De uocatione ad synodum Damasi papae. Uocatio enim — — quanto minus diuinae. (c)
Item Niceni concilii. [1] Nemo pontificum deinceps aliquem episcopum suis expoliatum rebus aut a sede pulsum *excommunicare (f. 20) aut indicare praesumat, quia non est priuilegium, quo spoliari possit iam nudatus.
Item Iulii papae. Nullus episcopus — — quod egerint. (d)
Item Marcellini papae. Nullus episcopus, nisi — — perdat communionem. (e)
Fabiani papae. Quoniam semper fuit et est, ut mali bonos — — ad causam, quia priusquam hoc factum fuerit, nullum (f. 20') crimen eis obici potest et post integram restaurationem anniuersarie uel sex mensium indutiae sint aequaliter sua omnia licenter et pacifice absque ullius graui impedimento disponere suorum amicorum ecclesiasticorum consiliis. (f)
Item Sixti papae. Audiuimus fratres inter uos — communione priuetur. (g)
Item Alexandri papae. Est etiam et hoc — — decipiant (f. 21) sacerdotes domini et suis faciant uoluntatibus consentire. (h) Has considerantes impietates — ad satisfactionem fieri. (i)
His itaque de compendio praelibatis luce clarius apparet, quod uenerabilis praesul Formosus de fuga illa non omnino
(a) Glossa margin.: iste est sanelus Athanasius Alexandri(nae) sedis.
(b) Decretales Pseudo-Isidorianae p. 471 (ed. Hinschius) c. 14 recte agitur, pro nobis hoc. demonstrat. nam quando, adversus eum deest. mitterent in eum. de templo et item discipuli, a praeposito gentis aretae regis.
(c) Ib. p. 503 c. 11 patrum ad eum qui impetitur, resp. accusatoribus, quanto minus.
(d) Ib. p. 459 c. 5 conuocatus. audiatur uel damnetur, in nihilum quod.
(e) Ib. p. 228 c. 10 Marcelli.
(f) Ib. p. 164 c 19 statutum est ne accusentur. fieret eorum, et a — praesum, deest. c. 20 legitime redintegrentur, accusentur aut criminentur, et nisi — respond. deest. eis legib. deest. concedatur, ueniant.
(g) Ib. p. 192 c. 5 uel auctores, prius audiat, alloquio, quod qui.
(h) Ib. p. 95 c. 3 sed omni, aliquos, in aliud quod non debent, pro deest. sectam.
(i) Ib. p. 97 c. 6 domini deest. sacram deest. et reliquis, et success. manifestantur, cfr. Inf. et Def. c. 20 p. 47, ubi idem locus Pseudo-Alexandri laudatur.
1. Decret. Pseudois. p. 468 Decr. Iulii papae c. 12.
66
culpabilis fuit et quod absens et procul effugatus, non canonice in synodo fuerit depositus. Quod autem postmodum in Francia, ut supra retulimus, coram clementissimo papa genibus (f. 21') prouolutus cum lacrimis ueniam postulans *uix laicam potuerit adipisci communionem et quod in secreto cubiculi iuramentum illud praebuerit, quis non uideat, quantae fuerit crudelitatis et a cbristiana religione quam maxime alienum: Homo homini seruat iram et a deo quaerit medellam? [1]
C. VI Post haec igitur indagandum est, si pietatis intuitu reconciliari debuit suamque recipere cathedram. Iohannes [2] Chrisostomus a duabus synodis orthodoxorum episcoporum fuit iudicatus, sed iterum fuit restitutus ecclesiae suae, necnon et Marcellus episcopus Ancirae Galatiae depositus fuit, sed postmodum proprium recepit episcopatum. Asclepius item iudicatus a synodo ecclesiam suam postea recepit. Lucianus episcopus Adrianopolitis damnatus a papa Iulio recepit ecclesiam sui episcopatus. Item Cyrillus Hierusolimitanus depositus fuit, postea reconciliatus est ecclesiae suae. Simili modo et Policronium eiusdem ecclesiae Hierusolimitanae pontificem Xistus papa damnauit et iterum ipse eum reconciliauit. (f. 22) Innocentius quidem papa Fotinum damna*uit episcopum, sed ipse postea eum in proprio restituit loco ecclesiae suae. Itemque Misenum episcopum a Felice papa damnatum Gelasius papa, successor illius et communicauit et ecclesiae suae restituit sacerdotem. Leontius autem dum esset presbiter, depositus fuit, sed postea in Antiochia patriarcha extitit. Gregorius uero quartus papa Theodosium, quem Eugenius eius antecessor presbiteri honore priuauerat, sanctae ecclesiae Signinae consecrauit episcopum. Ybas namque episcopus iudicatus fuit, sed sancta synodus canonice suam illi restituit ecclesiam. Rothadum uero episcopum Sessoniensis ecclesiae a synodo, cui Carolus rex interfuit, condemnatum et Soffrenum
(1) Eccl. 28, 3.
(2) Cfr. Infens. et Def. c. 21 (Mabillon p. 47), Invect. in Rom. p. LXXIII, ubi eadem leguntur.
67
Placentinum episcopum merito reprobatum Nicolaus papa reconciliauit.
Ex epistola sancti Gregorii papae ad Secundinum inclausum. Gregorius Secundino seruo dei inclauso. Nam tua sanctitas nos requisiuit, ut tibi — — spiritus contribulatus. (a) (f. 22') Denique beatum Petrum — — negare praedixit. (b) (f. 23)
Ecce quibus et quantis testimoniis patet, quod uir domini Formosus non audacter, sed christiana indulgentia et sanctorum patrum auctoritate Romam introiuit et quod suae eccle. siae misericorditer restitutus fuerit iuxta illud, quod ad ecclesiae ministrum per Iohannem dicitur: [1] Memento, unde cecideris et age poenitentiam et prima opera fac.
C. VII His hoc modo digestis uideamus, si hortatu cleri et populi ab episcopali ministerio in apostolatus sedem debuit transferri. (f. 23') Antherii papae. Unde sanctam sedem — — ad alteram ciuitatem. (c) (f. 24) Haec Antherius.
Item apud chronica Graeca. Imperante igitur Romanorum secundo anno Arthemio, qui est et Anastasius, tertia decima indictione undecima die mensis Augusti translatus est de metropoli Zizico Germanus archiepiscopus Constantinopolim — — sanctissimum archiepiscopum. (d)
Item Gregorius Eanzianzenus prius unius ciuitatis Cap padociae fuit episcopus, quae Sasima dicebatur, deinde a beato Basilio et aliorum episcoporum consensu Nanzianzo constitutus est. [2] Sunt et alii quam plurimi, qui necessitatis
(a) Gregorii opp. ed. Bened. II, 968 (J. 1210) resurgendi insinuem, dicis, te legisse diuisasque sententias alios, alios, generalissimam sanctam Nicenam synodum cum. quattuor ueneramur. sequentes in cunctas sententias unanimes concordamur, a capite, ministrum haec forma suscipitur seruanda ut qui maiorem maior praecedit sicut honore, crimina. maiore implicetur. et post poenitentia, fructum nou recolligere, igitur deest. redire, quod caidt. et peccatori—unde deest. spir. rectum, ut ne a. pro lapsi exp. proph. addidit, enim se dignum, poenitentia, doceam, peccata, mundata sua.
(b) Ib. cuius nos corpus, illum ad apostolalum non distulit, qui ante se ipsum.
(c) Decretal. Pseudoisid. p. 152 c. 2 (De ordinat. c. 1) humilitatis causa, ac necessitate, ui aut. sed humiliter, a sede sua.
(d) Ex Theophanis chronographia (p. 589—90 ed. Classen) translatum cf. de ordinat, c. 4. (Mabillon anal. vel. p. 33) astante, apocrisiario renerent, michahelio. quae nouit semper. erigere. praesentem romanum
(1) Apoc. 2, 5.
(2) Cf. de ordin. c. 2 f. 63, ubi additur: Haec autem partim reperiuntur in gestis, quae de uita eius scripta sunt, partim in sermone ipsius, qui sintactirius appella tur. apertiusque in omelia inueniuntur, quam ipse de se apud Constantinopolim aduersus eos disseruit, qui eum sedem illam desiderasse dicebant.
68
uel utilitatis causa de sede ad sedem uel de ciuitate ad duitatem translati sunt, quos commemorare fastidium duximus. Haec sancti patres.
C. VIII Attendite ergo, karissimi, quibus oculus simplex [1] ac rectus est et uidete, quam probabilibus documentis ostenditur, quod reuerentissimus papa Formosus frustra maledicorum linguis confoditur. Scimus enim et uere scimus, admodum (a) paucos esse, qui eum liuoris (b), morsu rodere non uerentur, ceteri autem minarum pericula formidantes hoc de Formoso palam profitentur, quod occulte sacrilegium esse testantur. Quibus iure apostolica sententia [2] coaptari potest: In prima mea defensione nemo mihi affuit, sed omnes me dereliquerunt: non illis imputetur. Quod si eum aut spontaneo libitu aut (f. 24') inueterato odio insatiabiliter carpere *decreuistis, ordinationem eius, quae in tantum longe lateque dilatata est, ut etiam ecclesiasticae concordiae traduces ultra Latium extenderit, cur tantopere impugnare non erubescitis ? Nonne, si ad uestram infamationem sic repente praecipitatur, quid aliud restat, [3] nisi ut ab eiusmodi episcopis dedicatae ecclesiae, altaria consecrata et chrismata sollemniter instituta, nihil omnino fuerint? Similiter autem tam ab episcopis quam a ceteris sacerdotibus fontes in remissionem peccatorum sanctificati et missarum sollemnia in dominicis diebus ac diuersis festiuitatibus frustra, ut blasphemant, celebrata sint. Oblationes quoque tam pro uiuis quam etiam pro defunctis immolatae, quod dictu nefas est, tamquam nugaces perierint; matutinae seu uespertinae ac reliquarum preces orarum uelut ineptae non sint exauditae; leuitarum uero ac subdiaconorum officia in uacuum amininistrata sint ac per hoc uniuersa ecclesia, quae huic ordinationi
(a) ammodum corr. admodum B.
(b) liboris B.
(1) Matth. 6, 22.
(2) 2 Tim. 4, 16.
(3) Quid aliud restat — sanctificationis habuisse repetuntur in libro de ordi nationib. c. 28 (p. 37 ed. Mabillon).
69
synodicum praebuit assensum, unius criminis arguatur. Quippe non solum qui faciunt, sed el qui consentiunt facientibus, [1] parilem excipiunt uindictam. O incomparabile sacrilegium! Quis enim de timentibus deum aequis auribus haec audire poterit, ut non statim Christiano zelo commotus scandalizetur? Nonne linguam melius fuerat particulatim dari auibus, [2] quam in tantam prorumpere uesaniam? [3] Scimus enim, quia necessitatis causa etiam laico baptizare licet, sed aliud est periculo mortis urgente laicum posse dare baptisma et longe incomparabiliter aliud est ad sacerdotum preces ac benedictiones et chrismatum ammixtiones et cleri ac populi uotiuas responsiones, fontes in remissionem peccatorum sanctificatos nihil omnino, ut isti uolunt, sanctificationis ac benedictionis habuisse. Nos autem eandem ordinationem idcirco ratam et legitimam esse non ambigimus, quia, ut supra ostensum est, sanctorum patrum scriptis et exemplis instituta *dinoscitur. (f. 25) In super et auctoritate uenerandae synodi concorditer roborata monstratur: [4] cui synodo non solum sanctae Romanae ecclesiae praesules, uerum etiam Francorum archiepiscopi, episcopi, presbiteri, diaconi apud Rauennatem urbem interfuisse noscuntur. Nihilominus autem et Cönstantinopolitana ecclesia hanc ordinationem complexa dominicae’ pacis concordiam regulariter fouet.
C. IX Sanctus denique Hieronimus in altercatione contra Luciferianum ita disputat: [5] Sicut hic est, qui baptizat id est Christus, ita et hic est, qui sanctificat, ac si dicat: siue peccator siue sanctus sit sacerdos, qui baptizat aut sacrificium immolat, ego securus baptizor securusque communicor, quia Christus per semedipsum baptizat, per semedipsum corpus suum sanctificat. Quando quidem non solum spiritu sed etiam aqua ipse baptizat secundum apostolum dicentem: [6]
(a) domice B.
(1) Rom. 1, 32.
(2) 2 Macc. 15, 33.
(3) Esth. 16, 5.
(4) Cfr. Inf. et Def. c. 29.
(5) Hunc locum non inueni.
(6) Ephes. 5, 25. 26.
70
Sicut Christus dilexit ecclesiam suam et seipsum tradidit pro ea, mundans eam lauacro aquae in uerbo. Nonne si dominus Christus sicut per se baptizat, ita et per se hostiam sui uiuitici corporis et sanguinis sanctificat, ergo et sacri ordinis, per quem talia geruntur, ipse intellegendus est auctor, ac per hoc qui ordinandus est, securus ad sacrae unctionis accedit ministrum, quia desuper bonum habet magistrum. Ergo si uir domini Formosus cuiquam displicet, ordinatio tamen eius his, qui sani capitis sunt, displicere nullatenus potest, quin potius si periclitandum est, eos periclitari regulariter conuenit, qui talem eligere non dubitauerunt, quem merito canonica reprobare possit auctoritas. Nobis autem, qui de longinquis terrarum spatiis ad apostolorum principem confluximus et ab eius uicario consecrationem, ut consuetudinis est, suscepimus, officere nullatenus debet, sed magis Romanae ciuitatis populo ascribendum est, [1] qui eum sine cuiuslibet gentis obsidione eligere decreuerunt [2] eique manus ac pedes iugiter deosculantes (f. 25') et cum eo per singulas stationes missarum * sollemnia celebrantes et eucharistiam dominici corporis et sanguinis ab eo percipientes, donec aduixit, in omnibus ecclesiasticis officiis eius participes extiterunt.
C. X Addimus praeterea sed coacti, quod super apostolico uiro addere uerecundum putamus. Num quidnam uenerabilis pater Formosus heretica colluuione maculatus inhorruit, ut eius longe lateque protelata consecratio possit irrita fieri? Reuera enim exceptis emulis omnes, qui eum nouerunt, certo certius compertum habent, quod non solum orthodoxus claruerit in fide, uerum etiam sedulus in ieiuniis et obsecrationibus et parcus in abstinentia et peruigil in sacris fuerit excubiis; elemosinis quoque et bonis operibus ammodum plenus et castimonia praeditus et, quod est praecipuum, modestiam, quae cordi eius inerat, angelico praeferebat uultu.
(1) Cfr. deordination. c.29 (ed. Mabillon p. 38), ubi similia inveniuntur, Inf. et Def. c. 1, 20 (p. 41, 46).
(2) Ib. c.25.
71
Uolumus interea discere, hi, qui seriatim ante uos fuerunt apostolici uiri, cur eiusmodi depositionem facere minime decreuerunt. An sola sanctitas uestra oculos apertos habet ad tam magnum per totam Hesperiam scandalum Christi sacerdotibus ingerendum, non metuens saluatoris [1] sententiam dicentis: Qui scandalizauerit unum de pusillis istis, qui in me credunt, expedit ei, ut suspendatur mola asinaria collo eius et demergatur in profundum maris. Denique Stephanus papa facto conuentu non ex aliis episcopis, presbiteris uel diaconibus sed ex eis utique, qui cum uenerabili papa Formoso per annorum spatia communicauerant et ei in sacris ministeriis participes fuerant, more cruentae bestiae humanitatis immemor corpus eiusdem Formosi in eundem conuentum afferri prae cepit et quia uiuo nihil nocere poterat, saltem ex putrido cadauere, cui iam (a) . . inerat mensis, suam satiaret feritatem. Mira domini gratia * adhuc cunctorum in eo artuum compago integra (f. 26) sine putredine perseuerabat. Tunc [2] exuentes illuni apostolicis amictibus usque ad cilicium, quo se ad carnem dum aduiueret uestiebat, induerunt laicis indumentis et, quod est crudelius, amputatis duobus dexterae digitis iussit eum inter peregrinorum tumulos sepeliri. [3] Post aliquantum uero temporis in tantam prorupit uesaniam, ut eum de sepultura latenter extrahi fecerit et in collo eius quaedam ligari pondera et in fluuium mergi praeceperit, ordinationes tamen eius procul existentes, sicut omnes nostrarum regionum testes exij stunt, exagitare non ausus est. Cui te, ô crudelior crudelissimis Stephane, cui assimilabo? num quidnam Neroni,
(a) Spatium uni verbo congruum vacuum relictum est: fortasse nonus aut tale quid supplendum est.
(1) Matth. 18, 6.
(2) Cfr. Inf. et Def. c. 30 (ed. Mabillon p. 50), ubi similia leguntur; Synod. Roman, c. 1 (f. 101') Sinodum tempore piae recordationis sexti Stephani papae, decessoris uidelicet nostri, celebratam, in qua uenerabile corpus Formosi papae sepultura uiolata per terram tractum est et quasi ad iudicium adductum iudicari et damnari praesumptum est, quod numquam decessorum nostrorum temporibus fuisse auditum est, penitus abdicamus etc.
(3) A. 897 c Februar, mense.
72
Dioclitiano ceterisue tyrannis? quippe nemo eorum tale quid cadaueri plurimorum dierum fecisse narratur. Iam uero pro talibus ausis quae ultio secuta sit eum uel quo laqueo miseram exlialauerit uitam, omnibus notum est. [1]
C. XI Interea deus, cui cuncta famulantur elementa, non passus est tantum latere scelus nec famulum suum sub Tyberino iacere gurgite. Ad medium ferme noctis, qua ibi praecipitatus fuerat, concrepantibus tonitruis et coruscationibus crebris insurgentibus ualidissima inundatione excreuit fluuius et mox praefatum cadauer solutis ponderibus ferens per milia quasi uiginti compactum et integrum exposuit ad ripam prope titulum sancti Acontii. Post triduum uero cuidam monacho per uisionem apparens: ego sum, inquit, Formosus papa, perge itaque, tolle corpus meum a flumine deductum. Ille autem, iuxta quod fuerat ammonitus, pergens inuenit, agnouit et propter inimicorum insidias clanculo sepeliuit. Nec multo post Theodoro papa iubente clerus ac (f. 26') populus cum psalmis *et ymnis, cereis et thimiamatibus in magna gloria reduxerunt eum in urbem et induentes eum apostolicis amictibus, adhuc enim integer existebat, una cum eodem papa Theodoro detulerunt illum in basilicam apostolorum principis, ad ipsam scilicet confessionem ibique immolata pro eo dominica hostia efferentes eum inter apostolicas tumbas suo restituerunt sepulcro. [2] Postmodum uero nonus Iohannes papa Rauennam profectus est ibique conuocata synodo [3] una cum Francorum archiepiscopis, praesulibus, presbiteris, diaconibus utpote apostolorum uicarius ex auctoritate domini censuit atque praefixit, ut si forte quis apostolicum patrem Formosum eiusque ordinationes reprobare temptauerit, anathematis obligatione tam in caelo quam in terra teneatur obnoxius.
O nefas ingemiscendum atque dolendum!
(1) A. 897 c. Iulio mense in carcere strangulatus est.
(2) A. 897 exeunte cf. Inf. et Def. c. 4 p. 43.
(3) Cfr. Inf. et Def. c. 29 p. 50. A. 898.
73
Saluator, ut ipse testatur, [1] uenit quaerere et satuum facere, quod perierat et iuxta Ezechilis uaticinium [2] uenit quod fractum fuerat alligare et quod infirmum fuerat consolidare, isti e contrario, quod per tot annos firmum et fortius perseuerat, subuertere nituntur. Multum erigimini filii Leui, [3] mementote, quia homines estis. Nonne coram deo et hominibus bonae uoluntatis iustum esse decernitur, ut si quando apostolici uiri, quod deus auertat, se alterutrum arguentes deponere non uerentur, ordinatio anterioris apostolici reprobari nullatenus debeat?
Illi enim tamquam praeuaricatores obiurgandi sunt, qui talem eligere sunt ausi, cui sacri canones obuiare noscuntur. Nos autem, qui de longinquis regionibus ad apostolorum limina properamus, sacrae unctionis charismatibus, quae per illorum pontificem accipientes initiamur, nullatenus a posteriore apostolico expoliari debemus, excepto si pro nostris criminibus hoc pati * meremur. Attendat caelum et consideret terra, (f. 27) si quod semel apostoli Petri uicarius, immo per eum apostolus Petrus nobis, qui de longinquis terrarum spatiis ad eum profecti sumus, semel conferre dignatus est, ad alterius rixas et contentiones omittere debeamus. Porro si nos de propriis reatibus iuste uel iniuste excommunicare uoluerit eius sententiam aequanimiter tolerare debemus, immo quantocius humiliari, donec ab eius ore benedici et absolui mereamur.
C. XII Super cathedram Moysi, ait euangelium, [4] sederunt scribae et pharisei, omnia, quae dixerint uobis, seruate et facite, secundum opera uero illorum nolite facere. Omnia enim in hoc loco nonnisi in bonam partem accipi possunt: alioquin Iudei, qui scribarum et phariseorum consilio atque ortatu dominum crucifixerunt, immunes a tanto scelere esse debuerunt. Ut enim beatus scribit Hieronimus, ubi de frugi et luxuriosis filiis disputat, omnia non semper ad totum referenda sunt,
(1) Luc. 19,10.
(2) Ezech. 34, 16.
(3) Nuraer. 16, 7.
(4) Matth, 23, 2.3. Cfr. Inf. et Def. c. 16, De ordinat. c. 33 (ed. Mabillon p. 38, 46), ubi similia invenies.
74
sed plerumque ad maximam partem uti est illud — — Ihesu Christi. (a)
Oportet nos ergo non solum apostolicis patribus, uerum etiam omnibus nostris optemperare praepositis, sed utique non in illis, quae manifesta ratione deo inimica esse probantur, quia omne, quod dei aequitati contrarium est et qui iusserit et qui fecerit, caelesti ultione plectentur iuxta illud: [1] Odit dominus omnes, qui operantur iniquitatem et perdet eos, qui loquuntur mendacium. Inde nimirum est, quod apostolus ait: (f. 27') [2] Minister dei est libi in bonum.* Cur addidit in bonum, nisi quia non in malum, quapropter omni humanae potestati (f. 28) in bonum subditi esse debemus,* in malum autem nequaquam. Debemus itaque optemperare illis, nihilominus autem oportet illos nobis clementes esse, dicente apostolo: [3] Filii oboedite parentibus uestris et uos patres nolite ad iracundiam prouocare filios uestros. Sanctus denique Gregorius in uicesima sexta euangeliorum omelia, cum de ligandi atque soluendi auctoritate loqueretur, adiungens ait: (b) soluefidi atque ligandi auctoritatem suscipiunt, qui gradum regiminis sortiuntur. Grandis honor sed graue pondus istius est honoris; et post pauca: saepe fit, ut erga — — absoluere conatur; et infra: (f. 28') sub magno moderamine — — non erat, fiat. *Haec sanctus Gregorius. Quamobrem aspiciant, qui diuinum formidant iudicium, quemammodum per eundem egregium dicatur doctorem, quod digne iudicare de subditis non ualeant, qui in subditorum causis suum uel odium uel gratiam sequuntur, praecipiturque pastori, ut caueat indiscrete quemquam ligare caueatque mortificare animas, quae non moriuntur aut uiuificare animas, quae non niuunt, praecipiturque eis, qui subiecti sunt,
(a) Totum hunc locum vide in epist. Hieronymi ad Damasum 21 (Hieronymi opp. ed. Vallarsi, ed. alt. Venet. 1769, I, 84). Cf. etiam Inf. et Def. c. 16.
(b) Gregorii opp. ed. Bened. (Paris 1705) t. I, 1555, 1556. suum uel odium, cfr. De ordinationib. c. 36 nostri codicis f. 74, Inf. et Def. c. 15.
(1) Psalm. 5, 7.
(2) Rom. 13, 4.
(3) Ephes. 6, 1.
75
ut pastoris sententiam uel iustam uel iniustaw praeuaricari omnino timeant, sed reuera non in illis quae Christianam religionem impugnant.
C. XIII Uerumtamen quia de ligandi ac soluendi potestate fecimus mentionem, libet etiam paucis commemorare, qualiter eam alii sancti doctores intellegunt: quippe unus spiritus fuit in eis et una fides. Beatus namque Hieronimus exponens iuxta Matheum euangelii [1] capitulum: quaecumque alligaueritis super terram — — soluta et in caelo ait: istum locum non intellegentes — — uita quaeratur. (a)
Ex epistola sancti Augustini ad Auxilium episcopum pro causa iniustae excommunicationis. Non uideo quomodo recte anathematizetur ipsa morietur. (b) (f. 29)
Eiusdem sancti Augustini in libro de summo bono. [2] Secundum catholicam fidem et sanam doctrinam nec naturae dei nocere potest quisquam nec natura dei iniuste nocere cuiquam neque nocere impune patitur quemquam. Qui enim nocet, ait apostolus, [3] recipiet id quod nocuit.
Eiusdem sancti Augustini in libro de baptismo. Pax ecclesiae dimittit peccata et ab ecclesiae pace alienatio tenet peccata nec secundum arbitrium hominum sed secundum arbitrium dei; petra tenet, petra dimittit; columba tenet,' columba dimittit. [4]
*Item in deuteronomio. Conduxit, inquit, (f. 29') contra te Balac — — eo quod diligeret te. (c)
Item in Salomone. Sicut auis in contrarium — illud ueniet. (d)
Item ibi. Anima quae benedicit in maledictionem erit. (e)
Item ibi. Est confusio adducens peccatum et est confusio adducens gloriam. [5]
(a) Hieronymi opp. ed. Vallarsi (Venet. 1769) VII, 124. Cf. Inf. el Def. c. 19.
(b) Augustini opp. (Bassani 1797) II, 1143 ep. 250 non natus, subuenire.
(c) Deuteron. 23, 4, 5.
(d) Proverb. 26, 2. Cfr. Inf. et Def. c. 19.
(e) Prov. 11, 25.
(1) Matth. 18, 18.
(2) Augustini de natura boni contra Manichaeos c. 40 (X, 613) uel nocere.
(3) Coloss. 3, 25.
(4) August. de bapt. contra Donatistas l. III. c. 18 (XII, 152.)
(5) Eccli. 4, 25.
76
Item sancti Gregorii papae. [1] In omni, autem, quod de nobis extra dicitur, recurrere ad arcana mentis debemus et, si omnes uituperent, liber est tamen, quem conscientia non accusat, quia et si omnes laudent, liber esse non potest, si hunc conscientia accusat.
Ecce, fratres mei, quam densis et quam copiosis sanctorum patrum documentis patenter ostenditur, quemammodum et ecclesiarum pastores cauere debeant, ne subditos sibi inr. 30 discreta moderatione uexare praesumant *et subditi cauere studeant (f. 30), ne praepositorum sententiam tumida elatione contemnant. Restat ergo, ut praesules ecclesiarum sic agant cum subditis, quatenus non eis contingat, quod in libro sapientiae legitur: [2] Quoniam cum essetis ministri regni illius non recte iudicastis neque custodistis legem neque secundum uoluntatem dei ambulastis; idcirco horrende et cito apparebit uobis, quoniam indicium durissimum in his, qui praesunt, fiet. Et e regione hi, qui subditi sunt, sic agant cum suis praepositis, ut non iudicentur ab illo, qui dicit: [3] Qui uos audit me audit et qui uos spernit me spernit, sed potius omnes et qui praesunt et qui obsequuntur ibi quandoque simul gaudere mereantur, ubi non est [4] Iudaeus et gentilis, seruus et liber, barbarus et Scitha, sed omnia et in omnibus Christus.
C. XVIIII Et hoc non praetereundum, quod sacri ordinis subuersores, de quibus supra latius inculcatum est, gratulantes aiunt: quis est iste uir imperitus, qui sibimet tantam usurpat auctoritatem, ut contra Romanae sedis pontificem, qui iudicat omnes et ipse a nemine iudicatur, prorsus audeat loqui; pro talibus quidem dictis dignus est anathemate plecti. (f. 36') Audiat quisquis *ille est, falsus testis non erit impunitus. [5] Nos autem aduersus Romanae sedis pontificem nihil omnino, quod indecens est, loqui praesumimus, sed tantum agnoscamus uocem
(1) Cf. Gregorii in Ezech. 1.I hom. 9 (opp I, 1255, ubi eadem sed aliis verbis dicit; Inf. et Def. c. 19.
(2) Sapient. 6.5.6.
(3) Luc. 10, 16.
(4) Coloss. 3, 11.
(5) Prov. 19, 9.
71
pastoris et quod iusserit, humiliter faciemus. Porro qui nobis eiusmodi crimen impingit, recolat, quia seruus, ne innocens uerberetur, clamat ad dominum suum. Attendat etiam iustum lob dicentem: [1] Si contempsi subire iudicium cum senio meo et ancillae meae cum disceptarent aduersus me. Ad maiora conscendam. Licet enim homini formidandum sit cum deo condonari, Abraham tamen dicit ad dominum: Numquid perdes iustum cum impio — — qui iudicas omnem carnem. (a) Nihilo minus autem et Moyses mortali carne grauatus quasi ratiocinari cum deo uidetur, ubi dominus dicit ad eum: Cerno quod populus iste durae ceruicis sit, dimitte me, ut deleam eos Jaciamque te *in gentem magnam. (f. 31) Et ille: Cur, domine, irascitur furor tuus deleret e terra. (b) Item alibi: Et dixit dominus ad Moyseu: usque quo detrahet mihi — — quam haec est, et ille: Ut audiant Egyptii in solitudine. (c) Hieremias quoque dicit ad dominum : [2] Iustus quidem tu es, domine, uerumtamen iusta loquar ad te: Quare uia impiorum prosperabitur, bene est omnibus, qui praeuaricantur et inique agunt?
His itaque breuius replicatis quis non uideat, quantae dementiae sit, prohiberi quemquam *suas apostolicae potestati exponere querimonias, (f. 31') ne ab his quae iniuste patitur, eius solita pietate, liberetur. Reuera enim nostra querella non pro quibuslibet uociferatur commodis, sed sacrae unctionis charismate, quod per apostolicas manus, immo per ipsum apostolorum principem accepimus, ad istiusmodi infamationem nos expoliari nullatenus consentiemus, quoniam quidem talem in caelo habemus iudicem, qui non secundum auditum aurium neque secundum intuitum oculorum iudicat, [3] sed omnia nuda et aperta sunt oculis eius [4] ideoque reddet unicuique non iuxta humanum arbitrium sed secundum opus [5] et adinuentionem manuum suarum.
(a) Genes. 18, 23—25.
(b) Exod. 32, 9—12.
(c) Numer. 14, 11 —10.
(1) Iob. 31, 13.
(2) Ierem. 12, 1.
(3) Isai. 11, 3.
(4) Hebr. 4, 13.
(5) Prov. 24, 29.
78
Huius rei gratia omittant persequi, quos pastorali gubernatione fouere attentius debent propter eum, qui dicit: [1] Pastor bonus animam suam ponit pro ouibus suis et: [2] Si diligis me, pasce oues meas. Qui cum patre sanctoque spiritu uiuit per infinita (a) secula. Amen.
LIBELLUS POSTERIOR.
(f. 32) Ut iamdudum in priori libello causati sumus, optaueram sacrae ordinationis persecutionem in praecordiis gemere et non uocibus exprimere, [3] sed Christianae religionis zelus me silere minime permittit.
C. I Causati enim sumus, quod Sergius, qui quorundam Francorum fultus auxilio duobus uiuentibus apostolicis papa superpositus est, sacram ordinationem, quae a pluribus annis longe lateque propagata etiam ultra Italiam ecclesiasticae concordiae propagines extendit, non canonice sed hostiliter cum suis complicibus persequeretur. Et quia, ut dici assolet, humanum est peccare, sed diabolicum perseuerare, putabamus, ut a tam nefaria intentione poenitendo discederent. Illi autem more luporum, licet qui ouina pelle contecti [4] diu tamen latere non possunt, iuxta quod dominus ait: [5] a fructibus eorum cognoscetis eos, consentanea facta synodo, (piae magis conuenticulum quam synodus appellari potest — et hoc ipsum a quibus episcopis uel presbiteris? nonne ab illis, qui uenerabili Formoso uel eius ordinationi hactenus participati fuerant — cunctos, quos aut ergastulis maceratos aut minis territos uel etiam proemiis deceptos flectere aliquatenus potuerunt, memoratam ordinationem negare compulerunt. Quosdam autem ex illis, tamquam si nihil sacrae unctionis habuerint, nouum imitati sacrilegium iterum consecrare non timuerunt, tamquam (f. 32') si prima in eis non *consecratio sed magis execratio fuerit.
(a) infinata B.
(1) Ioh. 10, 11.
(2) Ib. 21, 17.
(3) Cf. supra 1 c. 1.
(4) Matth. 7, 15.
(5) Ib. 7. 16.
79
Uae illis, qui talem susceperunt consecrationem, quoniam fidem negauerunt. Annon est fidem negare, ut caetera omittam, sacerdotium negando abicere, per quod Christi hostia a pluribus annis sanetificata et fideli populo dispertita est? Quod si, apostolo dicente: [1] si quis suorum et maxime domesticorum curam non habet, fidem negauit et est infideli deterior, quanto amplius fidem negasse et infideli deterior esse conuincitur, qui sacerdotium, quo ipsa fides percipitur, irritum facere non ueritus est. Puto enim, quod eiusmodi pseudosacerdotum libamina uel quaelibet ecclesiastica ministeria deo nequaquam placeant et orthodoxis hominibus prorsus uitanda et detestanda sint. Atque utinam det illis deus poenitentiam, ne pro tanto sacrilegio in aeternum pereant, non quod secundo, ut ita dicam, sacerdotio digni habeantur. Sanctus denique Gregorius Romuleae sedis antistes et doctor mirabilis ad Iohannem Rauennatis ecclesiae in epistola inter alia sic scribit: [2] Illud, inquiens, quod dicitis, ut is qui ordiiiatus est, iterum ordinetur, ualde ridiculum est; sicut semel baptizatus iterum baptizari non debet, ita qui consecratus est semel, in eodem ordine iterum non ualet consecrari; sed si quis forsitan cum leui culpa ad sacerdotium uenit, pro culpa poenitentia indici debet et tamen ordo seruari. Cemitisne, fratres mei, tanto testificante *doctore, quam nefarium quamfque reprobum sit (f. 33), quemquam in hoc ipsum, quod prius habuerat, denuo consecrari?
C. II Adiciunt praeterea callidam explorationem dicentes: debet illicita remoueri ordinatio, annon? Ad quos respondemus: debet et non debet. Utputa nonnumquam fit ordinatio, quae in tantum probatur illicita, ut nisi remoueatur, anathema sit et aliquando fit ordinatio, quae paululum uidetur illicita eique interdum pro temporis necessitate indulgendum est.
(1) 1 Tim. 5, 8.
(2) Illud — seruari ex epist. Gregorii (Gregorii opp. ed. Bened. II. 608—609. J. 833), quae et ipsa laudatur in libro de ordinat. 17. inf. et def. c. 5, 10.
80
Remoueri, inquam, oportet ordinationem, de qua Nicenus canon [1] ita decreuit dicens: Si qui presbiteri sine examine sunt proueeti uel cum discuterentur peccata sua confessi sunt et homines contra canones moti manus eis confestim (a) ponere temptauerunt, tales regula non ammittit, quia quod irreprehensibile est, catholica defendit ecclesia.
In concilio autem Neocesariensi ita praefixum legitur: (b) Presbiter aut diaconus si praeoccupatus corporali peccato promoneatur et confessus fuerit de se, quod ante ordinationem deliquerit, presbiter oblata non consecret manens in reliquis officiis propter studium bonum, diaconus quoque remoueatur. Quod si de se non fuerit ipse confessus et argui manifeste nequiuerit, potestatis suae iudicio relinquatur. Calcedonensi denique concilio placet, [2] ut qui absolute ordinantur, (c) remoueri debeant. Absoluta siquidem fit ordinatio, (f. 33') quando non specialiter ecclesiae ciuitatis aut possessionis aut *martyrii aut monasterii qui ordinandus est, pronuntiat. Papa quoque Siricius censuit, [3] ut si per arrogantiam poenitens uel digamus uel uiduae maritus clericus factus fuerit, iam non promoneatur. Ab heretico namque ordinati de suo statu canonice periclitantur, eo quod liereticus sacrum ordinem nec sibi habeat nec aliis dare possit, neophitos uero ecclesiasticae applicari militiae, apostolus prohibet. [4]
Sunt et alia, quae sacro ordini probantur inimica, uerumtamen in authenticis canonibus nihil omnino monstrari potest, quod eidem ordinationi, de qua questio uentilatur, obuiare possit. Sed, ut dicere coeperam, necessitate imminente quaedam in ecclesia fieri permittuntur, quae necessitate cessante permittenda non sunt. . Notum est enim, quod Bonosiaci lieretici comparandi sint Iudaeis,
(a) comtestim B. manus confessis imponere legitur apud Dionysium.
(b) C. 9 (Mansi conc. II, 544).
(c) ordinatur B.
(1) C. 9 sec. interpretat. Dionysii (Mansi coll. concil. II, 680).
(2) C. 6 (Mansi VII, 375).
(3) J. 65 (Mansi III, 661).
(4) 1 Tim. 3, 6.
81
eo quod Christum deum ex patris substantia ante secula genitum negare non timeant, sicut Iudaei eius deitatem negauerunt et negant. Eos tamen, quos Bonosus antequam damnaretur ordinauit, si uoluissent reuerti, ne scandalum in ecclesia fieret, beatus papa Innocentius [1] cum suis honoribus recipi sagaciter censuit. Quid etiam de Nouatianis clericis sancta synodus Nicena censuerit, ad memoriam reuocemus. [2] Ait namque: De his, (a) qui nominent se ipsos catharos id est mundos et aliquando *ueniunt (b) ad catholicam ecclesiam, (f. 34) placuit sanctae et magnae synodo, ut accepta manus impositione (c) sic maneant [4] in clero. Acacio praeterea damnato, quoniam fuerat heretica colluuione maculatus, eius tamen ordinationem errore calcato ecclesia in suo statu manere permisit.
Ecce, quemammodum a Bonosiacis neenon et a Nouatianis uenientes ad catholicam ecclesiam clerici cum suis recipiuntur honoribus danmatoque Aeacio ordinatio eius deposita noij est: et isti noui aemulatores uirum orthodoxum omnique bonitate refertum uipereis carpere linguis eiusque ordinationem per uniuersum Latium dilatatam crudeliter persequi non desistunt.
C. III Huius denique persecutionis incentores insultando dicere soliti sunt: quare domnum apostolicum uestram causantes depositionem infamare satagitis? anne scitis, quod omnis, qui apostolicam dignitatem adeptus fuerit, ita ut in cathedra apostoli Petri sedeat, non dubium est, quod paradisi gaudia consequatur, etiam si secus quam oportet apostolatum sibi creditum amministrat et aliter quam decet, in domo dei conuersetur? Uerum, ut ait quidam philosophus:
Sermo datur cunctis animis, sapientia paucis.
Sed cum tale aliquid nusquam legatur, unde tam perniciosa opinio nasci potuit,
(a) is B.
(b) si aliquando uenerint Dionys.
(c) sancto et magno concilio, ut impositionem manus accipientes Dion.
(d) permaneant Dion.
(1) Epist. ad Rufum et Euseb. c. 5 (J. 100, Mansi III, 1061).
(2) C. 8 sec. interpret. Dionysii (Mansi II, 680).
82
praesertim cum apostolus Iacobus terribiliter clamet et dicat: (f. 34') [1] *Fides sine operibus mortuu est et doctor gentium: [2] Non coronabitur, ait, nisi qui legitime certauerit. Quid etiam de infelicissimo Iuda commemorem, qui ex apostolo factus est apostata? sed quia Christus est ueritas, [3] quem sceleratus ille uendere ausus est, omnis, qui ueritatem uendit, eius similis efficitur. Et hoc non paruipendendum, quoniam, si apostolus cecidit, facilius, nisi deum timeat, apostolicus cadere potest: reuera enim, qui deum timet, nihil neglegit. [4] Nicolaus quoque non ah alio aliquo, sed ab ipso Petro et ceteris apostolis est ordinatus, sua tamen uesania in tantum reprobus inhorruit, ut calcata ueritate nouam conderet heresim, unde dominus ad ecclesiam in apocalipsi [5] dicit: Odisti factu Nicolaitarum, quae et ego odi. Igitur non sine formidine recolendum est et quam maxime diuitibus et potestatibus, quod in libro sapientiae scriptum est: [6] Cui plus committitur, plus ab eo exigitur et fortioribus fortior instat cruciatio. Alias autem per quendam sapientem dicitur: ne laudes quemquam in uita sua, quia uidelicet, sicut nemo iniquorum, quamdiu in hac mortali uita subsistit, desperandus est, ita nemo iustorum, donec humanitatis debitum soluat, de percipiendis aeternae uitae gaudiis securus esse poterit.
C. IIII Inde nimirum scriptum est: [7] Sunt iusti atque sapientes et opera dei in manu illorum et tamen nescit homo, utrum amore an odio digni sint. Ad sublimiora conscendam: ipse etiam saluator noluit discipulos suos de perseuerantia in eo manendi reddere securos, sed conditione interposita dixit illis: [8] Si manseritis in me et uerba mea in nobis manserint, quodeumque nolueritis et petieritis, fict uobis. Septuaginta duo praeterea discipuli reuersi sunt cum gaudio dicentes: [9] (f. 35) Domine, etiam daemonia subiciuntur nobis in nomine tuo.
(1) Iac. 2, 20. 26.
(2) 2 Tim. 2, 5.
(3) 1 Ioann. 5, 6.
(4) Eccle. 7, 19.
(5) Apoc. 2, 6.
(6) Sapient. 6, 9.
(7) Eccle. 9, 1.
(8) Ioann. 15, 7.
(9) Luc. 10, 17.
83
*Quos humilitatis magister noluit gratificis exhilarare uerbis, sed potius terrificans: [1] Uidebam, inquit, satanan sicut fulgur de caelo cadentem, ac si diceret: si archangelus per superbiam satanas effectus de caelo cecidit, facilius uos, qui fragilitate carnis grauamini, cadere potestis et idcirco de salutiferis signis et daemonum expulsione nobis gloriari non expedit. Et alibi exhortans eos ad humilitatem dixit: [2] Cum feceritis omnia, quae praecepta sunt uobis, dicite, quia serui inutiles sumus, quod debuimus facere, fecimus. Porro Zebedei filii matre interueniente, ut unus eorum ad domini dexteram et alter ad sinistram in caelesti regno sederent, audierunt: [3] Hoc non est meum dare uobis, sed quibus paratum est a patre meo. Quod beatus Hieronimus ita exponens: Regnum, inquit, dei non est dantis sed accipientis — — accipietis illud. (a) Nihilominus autem et sanctissimus papa Gregorius, cuius luculentis explanationibus uniuersa laetatur ecclesia, nihil tale aliquid de apostolicis pontificibus sentire dinoscitur, quin potius (b) ea saepissime in suis expositionibus loquitur, quae ad metum et tremorem omnium pertinent fidelium. Ex quibus est illud euangelicum: [4] (f. 35') Multi enim sunt uocati, * pauci uero electi, quod exponens ait: Multi quidem sunt uocati, pauci uero electi, quia et ad fidem plures ueniunt et ad caeleste regnum pauci perducuntur. Ecce enim ad hodiernam festiuitatem (c) quam, multi conuenimus, ecclesiae parietes implemus et tamen quis sciat, quam pauci sunt, qui in ilio electorum grege dinumerentur. [5] Quid etiam beatissimus pater Augustinus de incerta securitate uniuscuiusque fidelium intellegat, non omittam. In libro namque, cuius titulus est: de correctione et gratia ita disputat, quod perseueraturis sanctis sic quaedam in scripturis dicuntur — — et multa similia dicuntur. (d) -
(a) Hieronymi opp. ed. Vallarsi VII, 156 non est personarum acceptio.
(b) pontius B. (c) festibitalem B.
(d) Augustini opp. ed. Ven. XIV, 949 lib. de corrept. et gratia, illa debent, alta sapere. eos profecto, et propheta, uelle et posse.
(1) Luc. 17, 24.
(2) Luc. 17, 10.
(3) Matth. 20, 23,
(4) Matth. 22, 14.
(5) Gregorii opp. 1, 1513 l.I hom.19.
84
(f. 36) In isto temptationis loco — — esse non poterit. (a) Propter huius utilitatem — — contingat auferri. (b) Hucusque sanctus Augustinus.
His igitur scripturarum testimoniis praenotatis opinio illa, quae super apostolicis patribus fallaciter inoleuerat, ueraciter refutata est. Adulatores uero, qui eam procaciter disseminabant, audiant tandem elogium suae mercedis, scriptura dicente: [1] Qui benedicit proximo suo uoce grandi de nocte consurgens similis est maledicenti. Proplieta quoque de huiuscemodi fauoribus (c) dicit: [2] Oleum autem peccatoris non impinguet caput meum. Caeterurn autem non solum qui uere est apostolicus pastor, sed omnis, qui uere est episcopus, presbiter, diaconus et, ut breuiter concludam, omnis, qui uere est Christianus et usque in finem perseuerauerit, saluus erit [3] et caelestis patriae felicitatem laetus percipiet perceptamque cum sanctis omnibus perenniter possidebit.
(f. 36') C. V Nonnulli praeterea leuitarum * cuiusdam emutationis causa per uim facti sunt episcopi, postmodum uero spontanee (d) dominici corporis et sanguinis hostias consecrarunt et episcopale officium, ut moris est, peregerunt, deinde procedente tempore apostolici culminis ambitione succensi episcopales infulas reliquerunt et in leuiticum, ut prius fuerant, reuersi sunt ordinem. Huius rei gratia uellem scire, si haec licenter facere potuerunt, eo quod sacris altaribus assistentes missarum oblationes sacrificauerint et episcopale ministerium, ut consuetudinis est, compleuerint. Scimus enim, quia Natalis Salonitanus episcopus inuidia ductus archidiaconum suum nomine Honoratum, si dici fas est, degradando presbiterum fecit. Quod audiens beatus papa Gregorius indigne tulit destinatisque epistolis eundem Natalem, prout dignus erat, uehementer arguit, Honoratum uero in archidiaconatum redire praecepit. [1]
(a) Ib. 950 non expedit esse securos, et hoc. sicut est. ita et in.
(b) Ib. ne quis. et aliquando, priusquam eis.
(c) faboribus B. (d) spontanee B.
(1) Proverb. 27, 14.
(2) Psalm. 140, 5.
(3) Matth. 24, 13.
85
Sed de illo nequaquam legitur, quod ultroneus uel inuitus missam fecerit, quamquam nemo inuitus missam facere possit. Neque enim frustra per prophetam dicitur ad dominum: [2] Uoluntarie sacrificabo tibi. Ergo quisquis ille est, si non sacramenta confecit, si non populis tribuit, si non missam secundum consuetudinem compleuit, ut opinor, iuste in leuiticum rediit honorem.
Hoc totum, fratres mei, cur memorare curauimus? nisi quia Sergius, cuius pestiferam emulationem in exordio tetigimus, licet per uim, ut ipse fatetur, tamen episcopus fuit et missas, ut alii * dicunt, (f. 37) spontaneus iuxta consuetudinem compleuit tribusque annis in eo loco, qui ad Gere uocatur, ecclesiae genitricis dei semperque uirginis Mariae episcopatum ammmistrasse fertur. Postmodum uero apostolici fastigii desiderio inflammatus in diaconium rediit; qui tandem aliquando uoti compos effectus episcopos, presbiteros caeterosque Christi ministros, quibus praeualere aliquatenus potest, subuertere non ueretur atque utinam corporaliter tantum et non spiritaliter illos afficiat! Pro nefas, impellit eos irritum fqpere, quod sine animae periculo irritum fieri nequaquam potest et cogit eos accipere, quod denuo in id ipsum accipi sacrilegium est, immo noua heresis. [3] Exurge, quare obdormis domine, [4] exurge, interueniente apostolo Petro, memor esto obprobrii seruorum tuorum, [5] memor esto periclitantis ecclesiae tuae: tu enim ad apostolorum principem polliceri dignatus es, [6] quod portae inferi non praeualeant aduersus eam. Haec nimirum mater est uniuersae christianitatis, cuius radice omnium ecclesiarum propagines fecundantur, cuius mamillas fideles populi cum regibus ac principibus pariter sugentes ad aeternae uitae conuiuium praeparantur, cuius iudicio totius orbis errata corriguntur. Et quomodo in ea tam peruersum scelus contra dei sacerdotes oriri potuit?
(1) Cfr. Gregorii opp. II, 503, 581 (J. 721, 810).
(2) Psalm. 53, 8.
(3) Cfr. de sequentib. supra 1. I c. 1.
(4) Psalm. 43, 23
(5) Psalm. 88, 51.
(6) Matth. 16, 18.
86
An illud est, quod beatus Gregorius in omelia loquitur: [1] Considerate, inquiens, quid de gregibus agatur, quando lupi pastores fiunt: hi enim custodiam gregis suscipiunt,* (f. 37') qui insidiari gregi dominico non metuunt, contra quos dei greges custodiri debuerant. Huius denique ordinationis uox est in canticis canticorum: [2] Filii matris meae pugnauerunt contra me. Nec mirum: sancta enim ecclesia, donec mundi terminus ueniat, ad instar lunaris globi a modo crescit, modo decrescit, nunc beatorum pontificum doctrina et salutiferis actibus clara refulget, nunc per reprobam uitam carnalium sacerdotum moresque sinistros uelut interlunium ad tempus obscurari uidetur. Sed qui uere sunt filii eius nec prosperitatibus extolluntur nec aduersitatibus deiciuntur, sed aequo animo usque in finem perseuerantes aeternae beatitudinis coronam percipient.
C. VI Omnibus interea patet et neminem latet, ordinationem illam multipliciter dilatatam et caritatis uinculo cum omnibus orthodoxis esse conexam. At uero si nunc ad falsorum christianorum procellas, tamquam nihil omnino fuerit, sic repente praecipitatur, quid aliud restat, nisi ab eiusmodi episcopis per uniuersam Italiam dedicatae ecclesiae — — prorsus perierint? (b) (f. 38) Similiter autem sanctificationis habuisse. (c) Quis hoc nisi hereticus dogmatizare audeat? (f. 38') Nos autem — regulariter fouet. (d) Quapropter isti sanctissimi censores de caelo uenientes si aequitatis et non odii amatores essent, decernerent utique, ut quemammodum huic ordinationi omnes generaliter praebuerunt assensum, ita et generale concilium canonice conuocarent et sic demum per uniuersale decretum iustissima censura deliberaret [3] et si praepilatam ordinationem,
(a) gloui B.
(b) Omisi, quae iam supra c. 8 libri I legimus.
(c) Ib. tam in dominicis, quam in aliis, immolatae deest. assensum pariter periclitetur, hoc audire, nihil prorsus.
(d) Ib. et irreprehensibilem, ut — est deest. legitima esse dinoscitur. interfuisse leguntur, dominica pacis.
(1) Opp. I. 1503; Lib. I hom. 17 cfr. Inf. et Def. c. 12.
(2) Cantic. 1, 5.
(3) Cfr. Inf. et def. c. 30 (p. 50), ubi similia proferuntur.
87
quod non credimus, uelut ficulneam infructuosam abscidi et tamquam stercus de domo dei procul expelli oporteret uel etiam, si Sergius pater duobus uiuentibus apostolicis canonica auctoritate, superpositus est, euidentius claresceret. Ac (a) per hoc cuius pars in redargutionem ueniret, merito exclamaret et diceret: [1] Melius est a sapiente corripi, quam stultorum adulatione decipi, quia, cum iudicamur, a domino corripimur, ut non cum hoc mundo damnemur. [2] Haec enim ad Corinthios apostolica est declarata benignitas, ut boni semper in uno spiritu concordem sententiam proferant. Hinc Prosper Aquitanus in poemate sententiarum dicit: [3]
Omnibus in sanctis pulcra est concordia pacis,
cum multis unum conuenit atque placet.
C. VII Postremo autem si uir domini Formosus cuiquam reprehensibilis uidetur, non nobis officere debet, qui de longinquis terrarum spatiis ad apostolorum principem confluximus et ab eius, * quem repperimus, uicario, (f. 39) ut antiquitus institutum est, sacram unctionem accepimus, sed penitus Komanae ciuitatis populo (b) — —.
C. VIII Quidam autem ex eis, quorum oculus simplex non est, [4] ad haec respondere non erubescunt dicentes: uim passi sumus et non ultronei sed coacti Formoso eiusque ordinationi participati sumus. O infructuosam apologiam! et ubi est, quod saluator ait: [5] Nolite timere eos, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere, sed potius eum timete, qui potest et animam et corpus perdere in gehennam. Illis autem, qui uel ad utiliora certamina se conseruari appetunt uel poenarum atrocitati succumbere formidant, ait: [6] Cum persecuti uos fuerint in una duitate, fugite in aliam.
(a) Hac B.
(b) Omisi quae sequuntur: qui eum — extitcrunt, quia supra c. 9 iam legimus.
(1) Eccle. 7, 6.
(2) 1 Cor. 11, 32.
(3) Bibl patr. Lugdun. VIII, 89 De obseruantia pacis: Moribus in sanctis etc.
(4) Matth. 6, 22, Luc. 11, 34.
(5) Matth. 10, 28.
(6) Matth. 10, 23.
88
Obiciunt autem ad haec dicentes: nec Dioclitianus nos nec Maximianus de Christo interrogauit, ut nos martyrizandos spiculatori traderemus. Hanc nimirum excusationem praecursor domini Iohannes baptista non uerbo sed opere dissoluit, qui interrogatus non est, utrum crederet in Christum et tamen, quia sceleratissimum regem arguens ueritatem non abscondit (a) in corde suo utique pro Christo capite truncari meruit, qui dixit: [1] Ego sum iteritas. Uerumtamen istiusmodi apologiam psalmographus incurrere metuens dicebat: [2] (f. 39') Pone, domine, custodiam * ori meo et ostium circumstantiae labiis meis, ut non declines cor meum in uerbum malum ad excusandas excusationes in peccatis.
Quis enim nesciat, quod quicumque in sacris ordinibus delinquat et quam maxime ubi summus ordinatur pontifex, in deum procul dubio delinquat. Et certe scriptum est: [3] Si peccauerit homo in hominem, potest ei placari dominus, si autem in deum peccauerit, quis orabit (b) pro eo? Alias autem quo pacto uiolentia dici potest, quandoquidem non damna rerum, non iacturam honoris, non saltem alapam sustinuit ille, qui se illicitis ordinationibus per uim communicasse fatetur. Nempe apostoli uox est ad Hebreos: [4] Nondum usque ad sanguinem restitistis aduersus peccatum repugnantes, et quibus hoc dicebat electionis uas? [5] illis uidclicet, qui magnum certamen passionum sustinuerant et rapinam bonorum suorum cum gaudio susceperant. [6]
Sed, ut dicere coeperam, quidam ex eis, quod absque uerecundia exprimere nequeo, ad instar lanifici instrumenti, quod a uoluendo uindile appellatur, ad cuiuslibet suasionem uel minarum asperitatem in mendacium deuoluuntur (c) et obdurata fronte illum, quem fauente clero ac populo papam ordinauerant eique per dies plurimos participati fuerant,
(a) a...dit B mediis litteris cum margine abscisis.
(b) orauit B.
(c) deuolbunlur B.
(1) Ioann. 14, 6.
(2) Psalm. 140, 3. 4.
(3) 1 Reg. 2, 25.
(4) Hebr. 12, 4.
(5) Act. 9, 15.
(6) Hebr. 10, 32. 34.
89
repente irritum faciunt et apostatam pariterque inuasorem appellant eique insultantes aiunt: non spontanei, sed terrore compulsi ordinauimus te formidantesque pericula tibi obsecuti sumus. Qua de rê, si fari liceat, istud est daemonium meridianum, quod non * timet ille, qui in protectione dei caeli commoratirtur. (f. 40) [1] Ecce hi sunt, qui reuerentissimam ordinationem hominis dei toto annisu praecipitare desudant. Medice cura te ipsum. [2] Fortassis enim aduersus me seuire incipiunt et acerrima iaculari conuicia. Ego autem in domino laudabo sermonem, [3] quoniam sicut nullius fauoribus extollimur, ita nullius infamationibus deicimur. Neque enim quem quam eorum nominatim exprimere uisus sum, sed dixi: quidam ex eis, quorum oculus simplex non est. Ergo si quispiam irascitur, ut ait Sulpicius, [4] ipse de se dicta manifestissime comprobabit, cum fortassis haec nos de aliis senserimus. Sed reuertamur ad id, quod coepimus.
C. VIIII Aiunt enim: nobis collata est potestas, ut quodcumque ligauerimus super terram, ligatum sit et in caelo et quodcumque soluerimus super terram, solutum sit et in caelo. Absit enim, ut cuiquam deus potestatem nequiter agendi contulerit, absit, inquam, ut diuini ministerii sacerdotes cuilibet ad inferos praecipitare mandauerit. An non est praecipitandus ad inferos, qui denuo in sacerdotalem ordinem consecratur, praeter si eiusmodi sacerdotium poenitendo reliquerit. Qui sunt ergo pastores ecclesiae, quibus ligandi soluendique facultas a domino commissa est? Primus quidem ut legentibus patet, uniuersalis papa, uicarius scilicet apostoli Petri, deinde sunt episcopi, postremo autem presbiteri, sed non secundum pastoris arbitrium, sed potius quisque secundum meritum suum aut soluitur aut ligatur.
(1) Psalm. 90, 1. 6.
(2) Luc. 4, 23.
(3) Psalm. 55, 11.
(4) Vita b. Martini c. 27 Nam si irascitur, de se ipse dictum fatebitur, cum fortasse nos de alio senserimus.
90
Quod ita sit, non mihi,sed beato credite Hieronimo. (f. 40') Exponens itaque cata (a) Matheum *euangelii capitulum: quaecumque alligaveritis — — et in caelo, [1] ait: istum locum — quaeratur. (b) Haec sanctus Hieronimus. Per prophetam quoque dicitur: [2] Mortificabant animas, quae non moriuntur et umificabant animas, quae non uiuunt. Non morientem quippe mortificat, ut ait beatus Gregorius, [3] qui iustum damnat et non uicturum uiuificare nititur, qui reum supplicio absoluere conatur.
Sed siue, [4] inquiunt, iuste, siue iniuste obliget pastor, gregi timendum est, ne per elationem tumidae reprehensionis culpa, quae non erat, fiat. [5] Uera quidem sententia, sed non ita intellegenda, ut illud, quod dicitur iniuste, sic accipiendum sit, tamquam in illis, quae manifesta ratione deo inimica esse probantur, cuilibet pastori optemperandum sit. Uerbi gratia si te ad periurium, falsum testimonium, sacrilegium uel homicidium excommunicando impulerit, num quidnam in talibus uel eorum similibus pastoris excommunicatio timenda uel facienda decernitur? Nequaquam: quippe non solum, qui faciunt, apostoli uerba sunt, [6] sed et qui consentiunt facientibus, digni efficiuntur morte perpetua. Caeterum autem si nos [7] ecclesiarum pastores de nostris offensionibus iuste uel iniuste obligare uoluerint, (f. 41) iuste uidelicet, si nostra * praecesserit culpa, iniuste uero, si non habuerimus culpam, talis obligatio rectissime formidanda est et diligentissime obseruanda, donec per eius, qui obligauit, indulgentiam absolui mereamur.
Et quo, [8] inquiunt, pacto per apostolum dicitur: [9] Qui resistit potestati, dei ordinationi resistit, non est enim potestas, nisi a deo.
(a) secundum superscribitur.
(b) Hieronymi opp. VII, 124. cf. supra I c. 13.
(1) Matth. 18, 18.
(2) Ezech. 13, 19.
(3) Gregorii opp. I, 1555.
(4) Quae sequuntur: Sed siue — perpetua repetuntur in libro de ordinat. c. 34 (ed. Mabillon p. 38), cf. Inf. et def c. 15.
(5) Gregorii opp. I, 1556.
(6) Rom. 1, 32.
(7) si nos — mereamur repetuntur de ordinat, c. 35 l. 1.
(8) Et quo — deliberatione ib. c. 34.
(9) Rom. 13, 2. 1.
91
Audi, quo: in his enim, quae christiana lex abominatur ac prohibet nulli umquam potestati oboedire uel consentire debemus, quin potius in quantum sine peccato possumus, resistere debemus, hoc est non materialibus armis, non dolosis machinationibus, sed rationabili responsione atque humillima deliberatione. Hinc est enim, quod alibi refert: [1] Minister dei est tibi in bonum. Cur addidit in bonum, nisi quia minister dei non est tibi in malum.
C. X Hinc est etiam, quod beatissimi apostolorum, Petrum dico et Paulum, ethnico imperatori, cuius utique potestas a deo erat, resistere non dubitauerunt, unde factum est, ut Petrus crucis patibulo figeretur et Paulus capite truncaretur. An dicere possumus, quod pro Christi confessione gentilium ferocitati sit repugnandum et Christianorum falsidicae potestati sit optemperandum? Et ubi est, quod apostolus Iacobus ait: [2] Fides sine operibus mortua est. Denique beatus Ambrosius resistens Theodosio, Christiano scilicet augusto, ecclesiae ianuas clausit eumque ingredi non permisit. Et hoc non praetereundum existimo, quod doctor gentium inter alia scribens ad Romanos: [3] Uis, inquit, non timere potestatem, bonum fac et habebis laudem ex illa. Hoc enim pater Augustinus in * sermone de festiuitate (a) sancti Laurentii ita exponit: (f. 41') Quid, ergo ait aliquis — — ipsa tibi laudis occasionem praebente. (b) Haec sanctus Augustinus; nos autem, quod coepimus, prosequamur.
Super cathedram Mopsi, ait euangelium, [4] sederunt scribae et pharisei, omnia, quae dixerint nobis, seruate et facite. Quis hoc iubet: procul dubio dominus Iesus. Omnia ergo [5] in hoc loco solummodo in bonam partem accipienda sunt, alioquin Iudaei, qui scribarum et phariseorum consilio atque hortatu eum crucifixerunt, immunes a tanto scelere esse debuerant,
(a) festibitate B.
(b) Sermo 302 (Augustini opp. VIII, 1230) ut potestate, de illo. quando laciendo bonum. ex illa marlyr sanctus Laurentius. quid enim ait. bonum fecerunt. laudabit te deceperat te. Si enim iusta est potestas, habebis laudem ex illa etiam ipsa laudante, si autem.
(1) Ib. 13, 4, cfr. supra l. 1 c. 12.
(2) Iac. 2, 20. 26.
(3) Rom. 13, 3.
(4) Matth. 23, 2. 3.
(5) Cfr. supra c. 12.
92
(f. 42) * sed quam magnum et qui dixerunt et qui crucifixerunt, habuerint peccatum, non solum sacra scriptura, sed etiam Romana testatur historia. Quod autem omnia non semper ad totum, sed plerumque ad maximam pertineant partem, non tantum diuini apices, quibus magis credendum est, sed etiam gentilium librorum demonstrat auctoritas. [1] Deus enim odit iniquitatem iuxta illud: [2] Quoniam non uolens deus iniquitatem tu ês, odisti, domine, omnes, qui operantur iniquitatem. Et quomodo consequens est, ut deus, qui odit iniquitatem, pastoribus ecclesiae suae auctoritatem tribuerit operandi iniquitatem?
C. XI An non est iniquitas sanctam ordinationem, quae a pluribus annis longe lateque per uniuersam Italiam Christo famulatur, nunc ad istorum libitum uelut puerorum ludibria praecipitari et quosdam idiotas et non plenae fidei sacerdotes, quod dictu nefas est, iterum in sacerdotale ministerium consecrari? Reuera enim pontifex appellatur, quod pontem faciat, haud dubium quin fideli populo, sed utique ad aeternam patriam et non cuiquam ad aeternum interitum. Papa quidem ex Graeco in Latinum pater interpretatur, uidelicet quod cunctos ecclesiae filios more paterno diligat atque gubernet, non quod uenerabiles sacerdotes, qui per tot annos dominicas hostias immolauerunt et populis tribuerunt iniqua degradatione ac sacrilega consecratione deturpet ac deturpando a Christiana religione alienos efficiat. Nam boni pastoris est, ut ait quidam, pecus pascere, non deglutire.
(f. 42') Hactenus, inquiunt, non fuit, * qui talia conscribere praesumserit. Numquid qui loquitur, non et audiet? Reuera enim hactenus non fuit, qui eiusmodi sacrilegium in catholica ecclesia positus committere ausus fuerit. Apostolicus, inquiunt, pontifex omnes iudicat et ipse a nemine iudicatur. Ita est, sed quis eum iudicare contendit? Aliud namque est iudicare et aliud est afflictorum gemitus in querellas prorumpere.
(1) Cfr. de ordin. c. 33, ubi eadem repetuntur.
(2) Psalm. 5, 5. 7.
93
Nos enim neminem iudicare quaerimus, quoniam nec debemus nec possumus, sed contra iudicem crudeliter iudicantem lacrimosis questibus caelum et terram inuocamus. Praepositorum, inquiunt, [1] mala non sunt a subditis denudanda, sed potius operienda: nam, qui denudauerit, Chain elogio denotabitur et qui operuerit, magno, ut Sem et Iapliet, praeconio glorificabitur. Uera quidem sententia, sed a praesenti negotio prorsus aliena. Nos autem praepositorum nequitias nequaquam detegimus, sed ab eis passim detectas et hostiliter iaculatas ferre non possumus, eorumque intolerabili uexatione coacti uociferamur. Fateor equidem, quia sacerdotali compassione stimulatus ad instar lagunculae musto fluctuantis ualidam mentis patior tempestatem et si non infirmitas impedimento esset, plurima de sacris uoluminibus in hoc ipsum conferendo respirare satageremus.
C. XII Attamen ad refellendam persecutorum tyrannidem id solummodo sufficere potest, quod de Bonosiacis aliisque hereticis supra retulimus: [2] ut puta si ab eiusmodi hereticis ad catholicam * uenientes ecclesiam sine aliqua degradatione cum suis honoribus recepti sunt, (f. 43) quanto magis memorata ordinatio, quae a catholico ordinatore instituta est, inquietari nullatenus debet. Quam ob rem, reuerentissimi patres ac domini mei, quos sacerdotalis compassio tenet afflictos et christianitatis zelus accendit, quid interim agendum putatis? Nauiculam quippe apostolorum, ut ipsi cernitis, urgent uenti, fluctibus latera tunduntur. [3] Quid ergo aliud restat, nisi ut precibus excitetur ille, qui promittere dignatus est: [4] Ecce ego uobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi, et solita pietate imperet uentis et mari fiatqne tranquillitas magna. [5]
(1) Cf. Inf. et Def. c. 13 (p. 45 ed. Mabillon).
(2) Cf. cap. 2.
(3) Cf. Hieronym. dialog. adv. Luciferianos c. 19 (opp. II, 191).
(4) Matth. 28, 20.
(5) Matth. 8, 26 cfr. Auxilii epist. ad Leonem Nolan. episc. (ed. Mabillon p. 40).
94
Et hoc cum factum fuerit, ammirantes dicamus singuli, dicamus omnes: Qualis est hic, cui uenti et mare oboediunt? [1] Sane si quando in oportunitatibus, in tribulatione humanum auxilium deficit, diuinum est implorandum. Bonum ergo certamen sit in desiderio, nam ex diuino adiutorio erit in perfectione.
Et hoc non praetermittendum, quod sacri ordinis subuersores, de quibus supra latius inculcatum est, insultantes aiunt: quis est iste uir imperitus, qui sibimet tantam usurpat auctoritatem, ut contra summum pontificem, apostolorum scilicet uicarium, quod non decet, prorsus audeat loqui iamiamque pro talibus ausis dignus est anathemate plecti. Audiat quisquis ille est: falsus testis non erit impunitus. [2] Nos enim aduersus summum pontificem nihil omnino, quod indecens est, loqui praesumimus * Nam, (f. 43') qui uere est summus pontifex uereque apostolorum uicarius, diligenter attendit, quod dominus ait ad primum ecclesiae pastorem: [3] Si diligis me, pasce oues, pasce agnos meos. Meas, inquit, oues, meos agnos, utique non tuos. Agnoscamus ergo uocem pastoris eiusque pastoralem gubernationem et si quippiam dolore compulsi, quod non debuimus, aduersus eum dicere ausi sumus, terrotenus prosternamur, uerberibus arguamur, castigationibus emendemur. Ipse etiam saluator peccantibus in se, si tamen poenitentiam agant, ignoscere non dedignatur, cui cum patre sanctoque spiritu una est diuinitas, aequalis gloria, coaeterna maiestas per infinita saecula saeculorum. Anien.
(1) Matth 8, 27.
(2) Prov. 19, 9 cfr. 1. c. 19.
(3) Ioann. 21, 16. 17.
95
APPENDIX
Post Iohannem papam fuit Marinus, post hunc Adrianus, post hunc Stephanus, filius Adriani, post hunc Formosus, post hunc Bonifacius, post hunc Stephanus, qui fuit per quinquennium in Aganina ecclesia episcopus; iste persecutus est Formosum. Postmodum nero extitit Romanus, post hunc Theodorus, frater Theosii episcopi; iste nimirum Theodorus fuit de ordinatione iamdicti Stephani, filii Adriani. Hic est, qui reconciliauit ordinationem Formosi, quam praefatus Stephanus Aganinae ecclesiae per uim intus Romae et non foris deposuerat, nec tamen praesumpserat eos iterum consecrare. Iste namque Theodorus, ut diximus, eos reconciliauit et libellos abrenuntiationis eis reddidit et igni cremari praecepit. Deinde fuit Iohannes, qui ad confirmandam ordinationem Formosi synodum septuaginta et trium episcoporum in urbe Rauenna (a) statuit, in qua synodo etiam archiepiscopi et rex Francorum [1] affuerunt. Ibi namque coram eis igni combusta est synodus, quam memoratus Stephanus Aganinae ecclesiae in damnationem Formosi fecerat. Post hunc quoque Iohannem fuit Benedictus, filius Mammali, post hunc Leo, post hunc Christophorus inuasor; post hunc iste, qui praesens est, Sergius, quem praefatus Marinus subdiaconum fecit et Formosus fecit eum episcopum ecclesiae sanctae Mariae ad Cere. Praedictum namque Stephanum tunc fecit episcopum iamdictae ecclesiae Aganninae. Isti enim pontifices ecce iam per annos uiginti et sex Romanae ecclesiae praefuerunt.
(a) rabenna B.
(1) Lambertus imperator.