Во текот на 1878 г. Бугарија беше разделена на 5 дела, откинати еден от друг. Берлинскиот конгрес не се интересираше за етничката страна на прашањето. Никој не ја поставуваше под сомнение обстановката, дека разделува една територија населена со еднородно население.“ Тие ја отделија Македонија – пишува познатиот руски историчар Милјуков – од останатиот дел на Бугарија не зашто не ја сметаа за Бугарска, туку зашто го сметаа за опасно обединувањето на целото Бугарско племе.“

Во текот на април 1941 г. Германија ја распадна Југославија. Бугарското население во Македонија и Западните покараини со неопишлива радост го дочека крајот на 28-годишното српско угнетување. Во градовите и селата се формираа местни Бугарски акционни комитети како масовна патриотска општонародна организација. Облечена со довербата на населението, таа се залага за востановување на разрушениот од војната општествен ред, со земање на властта од српската администрација. Бугарскиот централен акционен комитет во Скопје испраќа ополномоштени лица во Софија да барат побрзо обединување со слободната Бугарска држава.

«Обединувањето – сведочи секретарот на БЦАК во Скопје Васил Хаџикимов од Штип – беше објавено и и осуштествено пред дојдат бугарските војски и бугарската државна администрација без да знае тогашната влада во Бугарија, председавана од Филов. Во Скопје каде што беше седиштето на тој централен комитет, како и во другите градови и села каде што имаше организирано негови органоци, германските команди ги правеа сите напори против нивното создавање. Сакаа докази за бугарскиот карактер на местното население, и тоа со изразено мнозинство во однос со другите националности, за да би ги признале. И такви, што се однесува до Вардарскоиот крај, ги добија насекаде со акции : со закачување на Бугарските знамиња по куќите, со протерување на српските службеници од општините и другите државни органи и нивната замена со наши местни Бугари....»(1).

Скопскиот акционен комитет решава да го издава во Скопје весникот «Македонија». Во неговиот прв број се поставува декларацијата на комитетот, во кои што меѓу другото се зборува:

«Бугари! Македонија е слободна! Слободна е Македонија за вечни времиња! Дојде крајот на ропството под кое Македонија се наоѓаше само до пред неколку денови. Вековното македонско ропство – грчко, турско и српско, духовно и политичко, а во XX век економско и социјално, исчезна за секогаж. Еден голем идеал – слободата за која Македонија водеше вековна борба со безпримерен стоицизам и безбројни самопожртвувања е веќе минато....Македонија е сега слободна општобугарска целост» (2).

Слободна Македонија е залеана од национална еуфорија. Луѓето се поздравуваат помеѓу себе си со «Христос воскресе» и «Македонија воскресе». Насекаде се подготува спонатано пречекување на бугарските војски и администрација. Еве дел од расказот на еден прилепчанец, поместен во бр. 2 на «Македонија» :

«По улиците се движат безброј камиони, тенкови, брмчат машините. Преполни со војски тие преминуваат низ градот и одат надоле према Битола. На сите улици седат прилепчани, зарадувани, восхитени од сето тоа, затоа што не можат да поверуват на сопствените си очи : Дали тоа не е само сон? По ручекот, околу четири часот, одеднаж почна да бие свечно камбаната : знак дека идат гостите. Како само го очекуваа тој миг, по сите улици почна да тече една голема река од луѓе – илјади луѓе идат кон железничката станица. Половината уште не беа стигнали до неа, кога возот пристигна и громогласното «Ура» од илјадници грла го одбележува пристигувњето на бугарските железничари. Моментот е крајно емоционален. Некои плачат од радост, други се фрлат во вагоните и ги прегрнуваат војниците. Цвекиња фрчат отсекаде. Во тој момент стариот бугарски гимназијски учител Милан Небреклиев се изкачува и со краток огнен збор ги дочекува гостите. Возбудени од неочекваниот пречек, опсипани со огнени чувства на братска љубов, војниците одговараат со поздрави.»

Исклучително бранување предизвика пресретнувањето на бугарските војници од штипјани. «Штип, 25 април. Денес....секој се радува, се смее, плаче со солзи од среќа, секој вика, колку што му држи гласот, со моќното бугарско «УРА». Цвеќе и пешкири летат...Целото население на Штип се јурна према «Камениот – мост» да ја пресретне војската. Штпјани повторно паднаа во делириум.

Дочекот на кметот, зборовите на командирот на дивизијата се пресретнуваат, прекинуват и испраќат со такво «УРА» кое што тука ниту можеме да го извикаме.

Многу илјадната поворка начело со офицерите духовништвото тргна према градот. «УРА» - тоа не стивнува, военната музика грми, штипјани и штипјанки им се фрлаат на офицерите и војниците. Во рацете на командирот на дивизијата се трупат дарови. Во «Горно мало» од една порта излегува стара жена со црна шамија, со здиплена кошула во раката, се приближува до командирот му ја подава кошулата и слушаме како му зборува : «Честита слобода синко!». А таа е баба Ѓурка Пецкова, мајка на Коце Пецков, убиен само неколку дена при бомбардирањата на Штип.» (1).

За израдуваното население беше толку значајно кој ја распадна Југославија. Секој македонски Бугарин зад параванот на настаните ја гледаше Бугарија и истовремено према неа ја изразуваше својата љубов преко старата војничка од Првата светска војна, посветена на Борис Дрангов : «Гордеј се мајко Бугаријо, со своите синове херои!». Во таа манифестација нема ни споменување за некокав македонизам како идеа за посебна македонска народност. Омразата кон српска Југославија која имаше за првостепена задача да прогонува се што е бугарско, сега се повторуваше во полна манифестација, токму на бугарското народно чувство.» (2).

Додека во време на Втората светска војна во Србија, Црна гора, Босна и Херцеговина се создава силно партизанско движење, во Македонија , и покрај напорите на ЈКП, тоа нема успех. За тоа зборува во својот реферат до ЦК на ЈКП од 8 август 1943 г. Светозар Вукмановић – Темпо : «Во почетокот на март 1943 г. Пристигнав во Македонија каде што ја затекнав следната положба : Партијските организации во организационен однос беа во речиси полно разделување....Тоа се должи пред се на бугарското сознание на превладувачкиот дел од населението на Мкаедонија, кое не го поднесува антибугарскиот дух и не допушта да се дигне рака против Бугарија.» Нешто повеќе, самите комунисти и нивните раководители во лицето на Покраинскиот комитет, и ја земат властта од прилепчанецот Методи Шатаров – Шарло реско се спротивставуват на стремежот на српските комунисти да го наметнат своето водство и диктат. Во титовите архиви се запазени многу документи по тоа прашање. Во едно од нив се зборува : «Македонскиот ПК откажува да одржува врска со нас и се сврзува со БКП веднаш со започнувањето на окупацијата на Македонија. Шарло не се отзовува и по третата покана да дојде во Белград на заседание, на кој што треба да се разгледа прашањето за Македонија.» (1).

Методи Шатаров и неговите другари сметат, дека бугарската власт во Македонија не е окупаторска и не треба да се води вооружена борба против бугарскиот народ.

«Ова мириса не само на национал-шовинизам, туку и на германофилство.» (2) – се тревожат водачите на ЈКП.

Ослободувањето на Македонија бо текот на 1941 г. беше резултат на надмоќ на една од големите сили – Германија. Втората светска војна штотоку почнуваше и како една од основните држави во неа беше Советскиот Сојуз и доминантнот од Москва меѓународно комунистичко движење.

ЈКП начело со Тито одигра значителна улога во борбата против Германија и за воскресување на Југославија.

Титовистите спроведуваат целосочно насочена кампања за покорување на комунистичките структури во Вардарска Македонија.

Шарло иако со комунистички убедувања беше тврд Бугарин по сознание и се покажа како ограда против движењето на србокомунистите во Македонија, затоа ЦК на ЈКП со решение од 24-ти јуни 1941 г. го суспендира Покраинскиот комитет на Македонија начело со Шарло, а самиот него го исклучи од партијата и го осуди на смрт. Во своето писмо до ПК на ЈКП за работата во Македонија Тито го основува решението така :

«Драги другари, постапката на «Стариот Бугарин» кој што беше одговорен за нашата работа во Македонија с епокажа не само антипартиска но и контарреволуционерна.

1. Тој го саботираше издавањето на прогласот на ЦК на ЈКП и зазеде националистичка позиција.
2. Тој ги прекина сите врски со ЦК на ЈКП после окупацијата и не се јави на поканата да дојде со известието на ЦК.

 

 
 
 
 
 

И не само тоа, тој не сметаше за потребно да го образложи тоа свое прекинување.
 

3. Тој завзеде непријателска позиција спрема другарите Срби, завзеде позиција која со ништо не се разлкува од позицијата на македонската реакционна буржоазија». (1).

По неколку години новиот српски васал на Македонија Лазар Колишевски исто појаснува какви се гревовите на Методи Шатаров. «А кога на 6-ти април Југославија беше нападната, наместо порано и сега да ги готви масите за одбрана на земјата (Југославија) тој ја издига паролата за побратимување на војниците на фронтот....» (2). Шарло ја издига лозинката за создавање на национален фронт со сите противници на големосрпскиот режим без оглед дали се тоа ванчо-михајловисти, прикриени фашисти и распалувачи на омраза против братскиот српски народ. Тој не гледаше ништо повеќе освен една слепа борба против големосрпскиот режим...».....на заседанието на 1-ви април Шарло откриено се спротивстави на лозинката за одбрана на земјата (Југославија)......(1).

Српските комунисти и нивните агенти во Македонија не можеа да простат на Шаторов фактот, дека ги пречека со радост, како и сите бугарски патриоти во Македонија ослободителните бугарски војски во текот на 1941 г. Освен тоа Шаторов заедно со своите истомисленици гледа со симпатии на образувањето на бугарски акционни комитети и откажува да води борба против бугарската држава. И нешто повеќе, тој ги отстранува од раководството српските инструктори Добривое Видић и Драган Павловић, «се изјаснува против присуството на српските колонисти и го објавува по распаѓањето на Југославија присоединувањето на македонските комунисти кон БКП». (2)

Многу јасно ја формулира «вината» на раководството на чело со Шаторов и титовиот пратеник во Македонија Св. Вукмановић-Темпо : «Шарловото раководство всушност беше шовинистичко, националистичко раководство. Тие мислеа, дека македонскиот народ е бугарски и дека македонскиот народ е поробен од големосрпската хегемонија и треба да помине на страната на Бугарија».

Со сменувањето на Шаторов од функцијата секретар на ПК на ЈКП, раководството на ЈКП полага многу усилби, за да ги отсрани комунистичките структури во Вардарска Македонија од БКП откако ќе му придодаде на движението антибугарски карактер. Со полна сила е пуштен одново во движение планот на стариот српски шовинист Стојан Новаковић се наложува на местото на бугарското самочувство географското «македонско».

Составен е нов ПК на ЈКП за Македонија во состав : Лазар Колишевски, Бане Андреев, Борка Талев, Благој Јанков, Вера Ацева Мара Нацева. На чело на ПК е поставен Лазар Колишевски, но во текот на ноември 1941 г. тој е притворен од полицијата и на негово место доаѓа Бане Андреев.

ПК на чело со Андреев повторно се прави возможно да се разграничи од ЈКП. Заедно со тоа тој ја засилува својата соработка со ЦК на БКП. Тој ја издига лозинката на социјално-класова борба против монархофашистичката влада на Филов и за разрешување на македонското прашање во рамките на Балканската федерација.

Видниот комунистички функционер во Македонија Мирче Ацев со свое писмо до ЦК на ЈКП од 9-ти август 1942 г. соопштува, дека новото раководство на чело со Бане Андреев, после притварањето на Колишевски оди по патот на Шаторов, земајки становиште дека :

«.....Македонскиот народ уште ја нема изживеано својата илузија за «ослободување», дека уште им верува на бугарските власти......, дека нема услови ниту објективни, ниту субјективни за водење на партизанска војна, од тоа призлегува дека не треба да создаваме партизански отреди......Продолжи политиката на Шаторовото раководство, таа дури се продлабочи.» (1)

Југословенското комунистичко раководство е незадоволно од своите неуспеси во Македонија и невозможноста да ги изолира македонските комунисти од Бугарија.

На 16 јануари Тито изпраќа писмо до македонските комунисти во кое кажува:

«Главните карактеристики на партиската организација во Македонија се следните : Несигурноста во спроведувањето на политичката линија на нашата партија, колебање во нејзиното преименување на практика, организационна бркотница и слабост, мек однос спрема колебливите, странски опуртунистички и непартиски елементи внатре во партијата, тесно поставување на прашањето за слобода и независност на македонскиот народ, необврзаност на народните маси во водењето на акции, неизживеаност и либерален однос спрема «автономичките» тенденции од организациско партиен карактер, како и «автономистичките» тенденции од национален карактер!»

Неуспесите на југословенските комунисти да насадуват и раздуват антибугарска настроеност кога го искористуват ПК на ЈКП го принудуват Тито да превземе за осигуруване на сигурни кадри од Србија и Црна Гора. Во Македонија прв пристигна инструкторот на ЦК на ЈКП Добривое Радославлевић, а во текот на февруари 1943 и Светозар Вукмановић-Темпо – делегат на ЦК на ЈКП.

Пристигнувајки во Скопје Темпо се убедува, дека всушност и без тоа анемичната организација на комунистите совсем ја прекинала својата дејност. Во почетокот на 1943 г. дури раководството е в неполн состав.

Веројатно разбирајки ја невозможноста да организира реална вооружена дејност сред бугарското население во границите на бугарското царство, Темпо заминува за Тетово кое е окупирано од Италианците и на 19 март 1943 г. успева да издејствува набрзина заседание на кое што е избрано ново раководство на македонските комунисти. Оформениот ЦК на македонските комунисти е во состав : Лазар Колишевски (неприсуствувал на своето избирање) – полит. секретар, Мара Нацева – орг. секретар, членови : Цветко Узунов, Кузман Јосифов, Страхил Гигов и Бане Андреев. Од тука па натамо тоа раководство секогаж ќе се согласува со мислењето на Темпо и ќе му е секогаж послушно.....

Светозар Вукмановић потпирајки се на својте протекторати «организира» во териториите надвор од границите на бугарската држава неколку партизански формиравки, кои што вклучуват македонски комунисти.

Веќе формираните партизански одреди се составени главно од Срби, Цинцари, Евреи, Албанци, Турци и местни Бугари од србоманските реони на Скопје, Црна гора и Поречието. Општо сите партизани не се повеќе од 50-60 човека во почетокот и брзо намалуват. Разбирајки дека не можат да се потпрат на местното население југословенските комунисти решават да донесат борци од Србија.

Директивата што ја дава Тито гласи вака :

«Ќе ви испратам еден посилен одред партизани од Србија во Македонија кој веќе се е здобил со големо искуство во овдешните борби. Грижете се вашите партизански одреди да бидат составени од Срби и Македонци...» (1).

Недостатокот на партизанско движење во вардарскиот дел се потврдува од самиот Темпо кој што пишува : «Кога пристигнав во Македонија, ја најдов следната состојба : партиските организации во организационен однос беа речиси во полно разпаѓање......Во текот на 1942 г. е имало шест одреди од по 10-15 борци и тие сите биле разбиени освен Битолскиот, кој што поминал на албанска територија и тоа сам на своја глава и така се запазил.»

Мнозинството од «борците» во партизанските одреди со составени од странци. Веќе споменатиот Скопски одред на број 25 човека е составен од Срби, Турци, Црногорци, Чеси и Македонци-србомани.

Го зел командувањето на комунистичките структури во Македонија со посредство на србоманско ориентираните свои орудија Темпо се залага да «организира» реално партизанско движење. Ток брзо сфаќа, дека не би можел да организира вооружени одреди на територијата на Македонија која влегла во бугарската држава. Населението не ги симпатизира антидржавните и антибугарските дејствиа на комунистите.

Самиот партиски секретар Бане Андреев изречно подцртува дека «партизаните воопшто не успеале и дека е направена голема грешка со илегувањето на партизаните. И масите воопшто не ги примале, а ги предавале.» (1)

Уште покатегоричен за странскиот состав и карактер на партизанското движење во Македонија е раководителот на Главниот штаб М. Апостолски, кој што се оправдува во текот на 1945 г. «Што да правам бре.....кога излеговме во шумата само јас бев од Македонија, а другите беа Срби, Цинцари и др. и така во борбата го «зацврстивме» нашто другарство и пријателство.» (2)

Во окупираните од Италианците делови на Македонија на 11 ноември 1943 г. под раководството на Црногорецот Темпо се формира «Прва Македонско-Косовска бригада». Самиот партизански водач Страхил Гигов го зборува следното за нејзиниот национален состав : «Таа бригада беше составена од Македонци, Срби, Шиптари, Словенци и други националности од нашата социалистичка целост.» Друг еден од учесниците го споменува следното : «По национален состав во прво време беше составена од Македонци, Срби, Црногорци, Словенци од Истра, Италианци и Шиптари.» Покасно кон неа се присоединуват и избегани од германско заточеништво црвеноармејци. Командувањето на Македонско-Косовската бригада е од Србинот Петар Брајковић-Џуро од Цетиње – Србин-Црногорец.

Стотици и илјади се страниците испишани од србо-комунистите во Македонија за «борбата против бугарскиот окупатор», но не кажуват дека таа «борба» се води во окупираниот од Италианците дел на Македонија.

И кој води таа борба – партизани – главно Срби, Црногорци, Шиптари, црвеноармејци.

Не можејки да најдат во Македонија доволно приврзаници на својата антибугарска политика па дури и сред комунистите, титовистите изпраќат од Шумадија свои верни орудија. Лазар Колишевски беше еден од тие верни српски воспитаници. Тој пристигна во Прилеп на 8 октомври 1941 г. со специјална порачка од Тито да организира провокација во градот спроти бугарската власт. Колишевски е одгледан во српско сиротиште како сирак со специјалните грижи на српската пропаганда во Југославија. Завршил средно образование во Крагуевац, во срцето на Шумадија . Назначен е од Србите на служба кај кралската армија во воениот арсенал во Крагуевац.

Лазар Колишевски е типичен пример на современен јаничар – го заборавил своето потекло и ги предал интересите на својот народ на Србите. Дури и Вера Ацева, видната комунистичка дејка дава таква карактеристика за Колишевски : «Тој што растел и живеел надвор од Македонија до 1941 г. не го е почувствувал ропството на македонскиот народ во кралството Југославија и денес не може да разбере или не сака да разбере дека неговата положба како српски комунист нашата беше коренито различно». Во својата дејност во Вардарска Македонија Колишевски се потпира исклучиво на Срби, Цинцари или на местни србомани воспитувани во Србија. Така нареченото «востание» во Прилеп од 11 октомври 1941 г. Колишевски исто го организира со помошта на верните српски орудија.

11 октомври 1941 г. е национален празник на Република Македонија, како «спомен за востанието против Бугарскиот окупатор», а всушност на тој ден во Прилеп беше извршена една терористичка акција – востанието завршува заклучно со исечување на електричниот кабел на улицата и стрелање во патролниот стражар пред седиштето на полицијата. Во неа главен извршител, човекот кој што стрелаше оддалеку во поставениот стражар пред полицискиот участок беше Душко Наумовски. Тој е србин од Крушевац чии што родители по потекло се од Прилеп, но уште по турско време се преселиле во Србија и се посрбиле.

Главниот организатор на акцијата во Прилеп е како веќе посочивме, одгледаниот во Крагуевац Колишевски, а инициатор е Тито, кој што сака по тој начин да демонстрира, дека ЈКП располага во Вардарска Македонија со свои истомисленици и ги следи местните структури на ком. партија кои се раководат од него, а не да кореспондират со БКП какво што беше решението на ПК начело со Методи Шаторов – Шарло.

Партизанско движење во Македонија во текот на Времето на бугарското присуство всушност немаше. Мали партизански формировки дејствуваа во италианската зона во Дабарца и во германската зона во Егејска Македонија.

Повеќе од четириесет години во Скопје се шпекулира со илјадниците борци против «бугарскиот окупатор». Тие и сега зимат државни пензии. Тие борци се појавија кога бугарските органи, армијата и администрацијата се повлекоа од Вардарска Македонија во текот на првите денови на септември 1944 г. по наредба на комунистичката влада на Бугарија. За сравнување инвазијата на партизани во Вардарска Македонија е направена во текот на октомври 1944 г. после кога од името на новата комунистичка власт беше објавена мобилизација.

[Back]