4. Гоце Делчев и Югославянската федерация
Дим. п. Евтимов
Во времето на Гоце Делчев не беше во движение идеата за федерирането на южните славяни. Тогавашните болгарски и македонски социалисти, кон кои идеино е принадлежел и Гоце, най-многу манипулираа со лозунгот за балканската федерация. За нас македонците това беше многу естествено, защо тогай най-големиот дел от южните славяни, со кои би можело во духот и идеите на Щросмаера да се создаде южнославянското единство, беа во Австро-Унгария. Южни славяни во времето на Гоце Делчев беа само болгарите и србите от ослободените славяни, а от неослободените — македонци и тракийци. Гоце не можеше да го дигни лозунгот за федерирането на южните славяни т. е. за южнославянската федерация, макар и како еден далечен идеал за онова време, уще и по многу други важни причини от политишки, стратегичен и тактичен характер. Со ваков еден ненавременен, непопулярен сред масите и неактуелен за революционното движение лозунг, Организацията би фрлила ракавицата на една велика европейска сила (Австро-Унгария) и во таков случай кон вековните неприятели на македоискиот народ би се присоединил уще еден голем неприятел. А най-малу Гоце можеше да извърши ваква една груба политическа грешка, той, кой како неизменно правило на своята революционна дейност имаше максимата: да се увеличава бройот на приятелите на Македония и да се намаляваат до минимум неприятелите ѝ. Ете зощо ние никаде ке сме прочели и не сме чули Гоце да е говорел некаде за южно славянска федерация. Но това не значи уще, дека топ нема никакво отношение кон тая идеа и кон делото на нашата народна република — Вардарска Македония. Напротив, за оной кой внимателно е изучил животот и делото на Гоце Делчев и правилно е разбрал неговите идеи, за него ке стане ясно дека главните идеи, кои са легнале во основите на нашата република, са идеите на Гоце Делчев. Нещо повеке: идеите и лозунгите на най-новата борба на Македония, како резултат на кое се яви и слободата на Вардарска Македония, беа идеите и на Гоце Делчев. Во той смисал министер-предцедателот
102
на Македония Лазар Колишевски пред ооследниот конгрес на народниот фронт каза дека борбата на македонските партизани беше едно продължение на борбата на Гоце Делчев. И все пак, ако погледниме на последната борба низ призмата на револуционната диалектика, ние ке бидиме принудени да признаеме грамадната разлика мегю едната борба и другата. Последната борба, макар и продължение от статаъа (Гоцевата), представува една по висша степен, не само количесвено, не и качествено различна от Гоцевата. Тука количеството е минало во качество, исто така како револуционната борба, раководена от Внатрешната Револуционна Организация од 1893 г. на Даме Груев, с идването на Гоце Делчев направи скок (от количеството към качеството), като се обърна от българска, каква беше до тогай, со новиот устав, изработ от Гоце Делчев и Гьорче Петров, во македонска. Според материалистическата диалектика, качеството и количеството не се найдуват во изолирана една от друга форма, а са свързани и саществуваат во единство. За това единство сака да каже и другарот Колишевски. Но това единство е противоречиво единство. Мегю количеството и качеството има противоречия и между ниф се води борба, како мегю сите противоположности, кои се найдуват во единството. Во овой смисал Сталин, во книгата си „За диалектаческиот и историйскиот материализам" — кажува, оти внатрешното содаржание на пременуването на количеството во качество е борба на противоположностите.
Така требва да се разбира и така требва да се обяснува единството и разликата между борбата на Гоце Делчев и тая на нашите партизани. Причините на тая разлика ние требва да ги бараме не во тайа или оная личност, резултат на тайа или оная пропаганда, а во духот, во условията, на новото време, доста различно от времето през кое работаше Гоце. Тоа обстоятелство даде ново содаржание на Гоцевите идеи. Секой еден момент на дадена историйска действителност создава свои специфични отражения во сознанието на людето и последните започнуваат да ги разбираат нещата малу али многу по инаку от своите предовници. И все пак во основата си идеите на Гоце во нивната саществена част (свободата на Македония и благоденствието на македонското население без разлика на вера и народност) тие идеи ние ги виждаме отразени и во новата ни историйска действителност, во мислите и действията на най-новите борци и строители на нова Македония. И на вистина, главниот елемент, врху кой се изгради борбата на нашите партизани, беше братството и заедничката борба на сите народности во Македония без разлика на вера и язик, кой елемент нио го найдуваме во Гоцевата борба исто така како еден важен постулат. Гоце, како шо знаеме, ги канеше сите националности во Македония да се скупчат во едно, да станат како еден чоек, за да си извоюваат по арен живот за себе си. Во името на истите идеи Главниот Щаб на народо-ослободителните войски на Македония през паметните 1942/44 години се яви пред македонскиот народ и пред сето македонско население и го крена на борба против злостниот фашистки окупатор за народна слобода.
Сите други прогресивни елементи на борбата на Гоце станаа елементи на борбата на най новите борци на Македония — славните наши партизани, елементи во най-новата ни държавно-правна народна република Македония. Некой от тие елементи, сапоставени со Гоцевата борба, са:
103
1. Правото на членство на Внатрешната Организация на Гоце за сите народности во Македония, отговорува на правото на грагянство за сите жители во нашата република, без да се прави каква и да е разлика.
2. Еднаквите и равни права во Гоцевата организация за сите нейзини членови, отговорува на еднаквите и рамни права на сите народности во Македония без каква дае разлика.
3. Идеите на Гоце за заедничка бсрба и за единството на нашите народи отговорува на истите принципи на борбата на нашите партизани и на идеите, на кои е изградена слободата и държавноста на Вардарска Македония.
4. Идеата на Гоце, Македония да се претвори во едно общо отечество за сите македонци и немакедонци т. Е. за цялото население на Македония, таа идеа я виждаме и во борбата на македонските партизани и како градивен елемент на слободна Македония.
5. Главниот елемент на Гоцевата борба за слобода и за социална правда за сите кои живеят во Македония, и сега е како еден от най-важните основни елементи на новата македонска държава. Но и тука, како и во Организацията на Гоце Делчев, се прави разлика мегю едни, кои живеат во Македония и со сите сили работаат за нейзиното преуспяване во секой относ, и тия кои ѝ го копаат гробот. Според нашава конституция немаат право во все, кои са станале неприятели на свойот народ и гробари на своята држава, работейки ден и нощ да го вратат животот на нашиве народи со стотини години назад и со това стануваат союзници и соработници со най-големите врагови на македонската слобода. Истото бише и во борбата на Гоце Делчев. Според коституцията (уставот) на Револуционната Организация шпионите, народните издайници и вредители немаа и не можеа да се ползуваат со истите права како честните македонци, кои работеа честно и храбро си ја проливаа крфта за Македония.
*
Гоце никаде и никога не говорел за некакна югославянска држава. Тоа веке го видофме по горе. Но той не говорел на секаде за балканска федерации. Своите мисли и идеи за балканска федерация Гоце ги е споделувал само со най- ближни свои другари по борба. Но ако зборот „федерация" той не го е употребувал пред народот, затова пък целата му проповед, сите му действия, секоя дума носеле печатот на тая именно федерация. Тој не говорел за федерация, но со секоя своя дума той е творел во душите и во сознанието на луг’ето тая федерациа. Зощо навистина идеите на Гоцевата борба беа по сащество федеративни идеи.
Ние не можиме да си помислиме балканската федерация без идеите на Гоце Делчев. Таа никога не би се осаществила, ако предварително Гоцевите идеи не се осаществят во отделните Балкански држави. При старите режими на балканите, кои беа стопроцентово противонародни, идеата за балканска федерация, со коа така бесрамно спекулираа буржуазните дипломати, общественици и газетари, беше само един прах во очите на широките народни маси или най малу беше еден мираж. Тогай липсваа най-важните предпоставки за една таква федерация: народовластните, виистинско демократичните режими. Денеска не е така. Денеска, ако и во монархо-фашистка Гърция — се промени режимот от монархо-фашистки во народовластен, ние но скоро време бифме можеле да создадеме Балканската федерация, зощо тогай не би имало кой да пречи.
104
Федеративните идеи са народни идеи. Народите од векови са се стремели кон братско федериране. Потопи крф са истекле во името на тие идеи. Борбата против монарсите и монархиите во сащност беше борба именно за федерация. Прекрасен пример за това ни даде по най-ново време Советскиот Союз, кой е успел да создаде най-убавата, каква некога светот е видел, народна федеративна република, во коя сите срамни за старата цивилизация и за сегашниве „демократични” народи и држави во светот, принципи на потисничество и безбожна експлоатациа, на човек от човек, на држава от држава, на континент от континент, са изфърлени, за да создадат от вчерашниот роб — еден наполно слободен човек, господар, а не слуга на чужди господари.
Една от най- важните предпоставки за федерацията е да се почуствуваат народите како бракя, да си ги простат грешките и братски да заработаат за еден обши идеал, за една по добра обща иднина. Точно това го проповедваше и Гоце. Во него немаше умраза, „фобство", кон никой народ, но затова пък той како лав се бореше против душманите народни, против кралойте, царойте и против многобройните нивни измекяри, против разните народни издайннци, министри на противонародни правителства и робски режими. За Гоцета немаше народи лоши; имаше лоши режими, противонародни правителства, предатели и народни издайннци. Работейки против вакви народни неприятели и за братството на сите народи во Македония, Гоце най-убаво работеше за балканската федерация; и создавайки единиот народен фронт во Македония, той создаваше предпоставките за единиот балкански фронт за борба против противонародните балкански правителства и режими. За Гоцета, како за секой еден разумен човек, Македония никога не можеше да получи своята слобода и да види бел ден без едно правилно разрешение на балканската проблема, кое можеше да се постигне само по един единствен пат — чрез едно вистинско демократизиране на Балканите. Дури да допуштиме за момент, оти Македония можеше да добие своята слобода како самостойна македонска држава, и во овој случай, без едни вистински демократични режими во соседните на Македония балкански држави, таа слободна, „самостойна" и „независима" македонска држава би била само едно недоносче, една времена политическа формация. За нас е ясно како бел ден, дека уште во првите облаци на хоризонтот на Македония скоро ке избухнеше оная мегюособица, коя неколку години само потем Илинденското востание, пламна во Македония, кога во Битоля, например, ден не поминвеше без да падне главата на некой „врл бугарин" или „гърк", а во сашност — главата на некой македонец, зошто и „гркот" и „бугаринот” беа битолчани и чистокрвни македонци, но едниот екзархист, другиот патриаршист. Истата трагедия, но во една уште поварварска форма, се повтори подоцна во Бугария, каде исто така немаше ден да не падне главата на некой доблестен македонец.
Ние мислиме, дека денес веке станува ясно и за най-заблудените македонци, оти старите противонародни правителства, начело со престапните им корони, немаше по никой начин да позволят саштествуването на една независима македонска држава. Тие ке употребеа сите позволени и непозволени средства, за да го направат животот на населението во таа држава невозможен и со помошта на внатрешни во Македония издайници и со содейсвието на некоя од Великите европейски сили или други држави, ке сложеа кърст на нашата слобода и независимост. Само
105
в федерирането на балканските држани лежеше спасението и вистинската слобода на Македония. Така мислеше Гоце и во свой смисал той говореше за Балканска федерация. Но ако Гоце беше жив потем разгромот на Австро-Унгарската држава и ослободуването на славянските народи во таа држава: харвати, срби, словенци и пр. той сигурно поинаку би мислил и проповедувал. Тогай той сигурно би се запрел не на балканската федерация, а на южнославянската, како най-сигурен, най-естествен и най-лесен етап кон Балканската федерация.
Овой беше патот за вистинското ослободуване на Македония и по него вървеше Гоце. Овой беше патот на балканските народи, а не той на балканските империалисти, кои донесоа катастрофите и по тежкото робство на Македония, место обединението и вистинската ѝ слобода.